59. Tumaganga með skoðanakönnunum

           

            Í dag birta íslenskir fjölmiðlar tvær skoðanakannanir þar sem Framsókn fær 14,6% atkvæða í annarri og 8,6% atkvæða í hinni. Munurinn er svo mikill að ekki er að undra þó að maður láti sér detta í hug að einhverjir megingallar hljóti að vera á verklagi og aðferðum við aðra hvora þessara kannana. Úrtak Félagsvísindastofnunar er tvisvar sinnum stærra en úrtak Capacent Gallup og gerir því niðurstöðu Félagsvísindastofnunar trúverðugri í augum leik­manns. En sérfræðingar segja mér að stærð úrtaks, ef úrtak fullnægir tilteknum lágmarks­skilyrðum, þurfi ekki að vera trygging fyrir að niðurstaða könnunar endurspegli betur raun­veruleg viðhorf. En niðurstaða Félagsvísindastofnunar er vissulega í meira sam­ræmi við niðurstöður skoðanakannana að undanförnu en niðurstaða Capacent Gallup sem kom held ég öllum á óvart.

            Annars er það orðið hvimleitt í aðdraganda kosninga hvað mikið er bollalagt um skoðanakannanir og miklu púðri og mannviti eytt í að tala um kannanir og niðurstöður þeirra. Ég veit ekki hvort frambjóðendur taka eitthvert mið af þessum könnunum. Mér þykir þó líklegt að þær hafi einhver áhrif á þá suma og ráði einhverju um hvernig baráttunni er hagað. Ég er hins vegar ekki í nokkrum vafa um að skoðanakannanir hafa áhrif á allmarga kjósendur, einkum með þeim hætti að stjórnmálaflokkur, sem mælist hvað eftir annað undir lágmarks­fylgi til þingsetu, nái ekki að laða til sín fleiri kjósendur. Fólk sé hik­andi að ljá slíkum flokki stuðning með atkvæði sínu sem skoðana­kannanir stimpla „ónýtt". Skoðana­kannanir geta því orðið nýju framboði eins og Ís­landshreyfingunni fjötur um fót. Eins getur viðvarandi afleitur árangur samkvæmt skoðanakönnunum hjá virku hagsmunaafli eins og Framsóknarflokknum orðið til þess að lagt sé meira ofurkapp á en ella væri að safna saman í samúðar- og hagsmunafylgi síðustu sólarhringa fyrir kosningar. Framsóknarmenn hafa iðulega stært sig af því að koma ávallt betur út í kosn­ingum en í skoðanakönnunum. Skýringin á því er örugglega ekki viðhorfs­breyting á meðal kjósenda frá því að þeir sáu síðustu skoðanakönnun og þar til þeir gengu inn í kjörklefann.     

            Margir bregðast ókvæða við þegar imprað er á því að banna skoðana­kannanir í 10 daga eða viku fyrir kosningar - eins og víða mun gert. Ég hallast samt að því að væri rétt að stíga þetta skref og láta kjósendur og frambjóðendur eina um hituna á lokasprettinum og gefa reiknimeisturum og atkvæðasmölum frí fram á sjálfan kosningadaginn.