32. Tumaganga með lýðræði og auðræði út í Örfirisey

              Við Íslendingar lítum svo á að við búum í lýðræðisríki. Í því felst að samkvæmt tilteknum stjórnarfarsleiðum er öllum einstaklingum, sem uppfylla ákveðin skil­yrði, gefinn kostur á að hafa með atkvæði sínu í almennum kosningum áhrif á hverjir eru handhafar ríkisvalds og sveitar­stjórnarvalds og hvaða meginviðhorf­um er fylgt við valdstjórnina. Segja má að fyrsti vísir að stjórnarháttum, sem minntu á lýðræði, hafi orðið til hér á landi með endurreisn Alþingis eftir bylt­ing­arárið 1848. En þar sem kosningaréttur var lengi bundinn þröngum tak­mörk­unum er varla hægt að halda því fram að íslensk stjórnskipun hafi verið raun­verulegt lýðræði, eins og við skiljum það hugtak nú, fyrr en um 1920. Saga lýðræðis á Íslandi - eins og í flestum öðrum svonefndum vestrænum lýðræðis­ríkjum - er því harla stutt á mælikvarða mannkynssögunnar, spannar hálfan níunda áratug eða svo.
            Allan þennan stutta tíma hefur lýðræðið ævinlega átt undir högg að sækja, fyrst og fremst vegna þess að valdastéttum þykir oftar en ekki að lýðræðið setji auði þeirra og þar með valdinu, sem auður þessa stétta hefur fært þeim, of þröngar skorður. Lýðræðislegar kjörnir valdhafar hafa orðið að gæta eða að láta a.m.k. líta svo út sem þeir væru að gæta hagsmuna allra atkvæða sinna, allra hugsanlegra kjósenda, og jafnvel valdhafar, þóknanlegir hinum ráðandi peningaöflum, hafa orðið að leita málamiðlunar þegar kom að því að þóknast einnig hinum almenna borgara. En handhöfum auðvaldsins, hins raun­verulega valds í öllum samfélögum, hefur samt tekist að koma sér þægilega fyrir innan hins formlega ramma lýðræðisskipulagsins. Þeir hafa á grundvelli hlutafélagaréttar hreiðrað um sig í sjálf­stæðum ríkjum í ríkinu, í stórum og öflugum fyrirtækjum og fyrirtækjasam­steypum sem hefur vaxið ásmegin af fáheyrðum krafti á undan­förunum 15 til 20 árum, hér á landi eins og hvarvetna annars staðar. Á sama tíma hefur dregið smám saman mátt úr þeim valdsþáttum, sem lúta lýðræðinu, framkvæmdavaldi og löggjafarvaldi ríkisins og sveitarstjórna­valdi. Er þess varla lengi að bíða að á Íslandi og í flestum öðrum ríkjum heims verði komið á svokallað auðræði í stað lýðræðis, auðræði sem styðst við fyrirtækja­ræði, lénsskipulag sem minnir á það sem auðkenndi Evrópu á miðöldum og þar sem eignarhaldsfélög og fyrirtækjasamsteypur eru komin í stað kastala og forstjórar og framkvæmdastjórar í stað brynjuklæddra riddara.
            Lítið en lærdómsríkt dæmi um sífellt virkari áhrif, sem bera keim af auðræði og fyrirtækjaræði, eru t.d. tíðindi af því að öflugt fyrirtæki á íslenska vísu hafi keypt upp lóðir úti í Örfirisey í Reykja­vík, lagt fé í mikla undirbúningsvinnu við hönnun og verkfræðilega útfærslu á íbúðahverfi á land­fyllingu hjá eynni og „krefjist" þess nú að fá að reisa þetta hverfi eins og hug­myndir eigenda fyrirtækisins gera ráð fyrir. Vissulega er það svo að umrætt fasteignafyrirtæki leggur þessar hugmyndir sínar fyrir hin lýðræðislega kjörnu skipulags­yfirvöld í borginni og að þau hafa síðasta orðið - en það er jafnframt ljóst með hliðsjón af lóðaupp­kaupum og undirbúningi verksins fram að þessu að eigendur byggingafyrir­tækisins eru eiginlega ekki í nokkrum vafa um hvaða afgreiðslu málið fær. Í þeirra augum er auðræði í skjóli fyrirtækjaræðis hið eðlilega og nútímalega stjórnarform. Auðræðið ætlar sér að segja lýðræðinu fyrir verkum, lýðræðis­lega kjörnir fulltrúar borgarinnar, skipulagsyfir­valdið, eiga að byggja ákvörðun sína á hags­munum fyrirtækisins en ekki á hagsmunum Reykvíkinga. Svo einfalt er það. Svo einfalt að Gísli Marteinn Baldursson, sem á sæti í skipulagsráði borgarinn­ar, er þegar farinn að viðra þá hugmynd að Reykvíkingar leggi miljarða króna í gerð jarð­ganga undir Reykjavíkurhöfn svo að umrætt miljarðafyrirtæki geti hrint byggingaráætlun­um sínum í framkvæmd og eigendur þess haldið áfram að moka hagnaði í botnlausa vasa sína.

 

31. Tumaganga með forsetanum og Ólafi Ragnari

 

            Mikið getum við, Tumi minn, verið þakklátir fyrir, úr því að við náðum ekki að sigra á heimsmeistarmótinu í handbolta, að eiga forseta sem er í þann veginn að sigra á heimsmeistara-mótinu í MMM, manngæsku, mannúð og mann­viti. Ég hef alltaf haft trú á forseta vorum en ég hafði aldrei gert mér grein fyrir að verðleikar hans væru svo einstakir á heims­vísu að þjóð, sem telur meira en einn miljarð einstaklinga, yrði að leita út á Álftanes til að fá skynsamleg ráð um hvert skuli stefna á komandi áratugum.
            - Þú gleymir því að vísu, sagði Tumi, að þessi einn miljarður einstaklinga leitaði ekki til forseta Íslands heldur til Ólafs Ragnars Grímssonar. Það kann að vera að þú hafir farið nærri um verðleika forseta Íslands en vanmetið hins vegar verðleika Ólafs Ragnars Gríms­sonar. Forsetaritari, sem þekkir aðstæður betur en flestir aðrir Íslendingar, hefur lagt áherslu á að þeim verði ekki jafnað saman, forsetanum sem slíkum og Ólafi persónulega sem slíkum.
            Fyrst svo er - og ekki vil ég rengja orð forsetaritara - hver var þá á fundi djúpviturra stórhugsuða í Edinborg og hver hitti Bill Gates? Var það forseti Ís­lands eða Ólafur Ragnar Grímsson? Ég er viss um að Bill Gates vildi gefa einn miljarð fyrir að fá svar við þeirri spurningu. Í silkifóðruðum skrautsölum mannvina á heimsvísu hlýtur það að vera grund­vallaratriði í etíkettu, þegar manni er boðið til Íslands, hvort maður á að segja „æm oblædsd, mister presídent" eða einfaldlega „mení þanks, Ouli".
            Tumi nam snögglega staðar.
            - Hvað ertu að segja? Var forsetinn að bjóða Bill Gates í heimsókn?
            Já, já, hann ætlar líklega að spjalla við Bill úti á Álftanesi um leiðir til þess að útrýma fátækt án þess að þurfa að útrýma um leið miljarðamæringum og ólígörkum. Forseti Íslands má ekki til þess hugsa að útrýma þeim. Þá hefði Ólafur Ragnar engan sem væri nógu fínn til þess að umgangast hann.
            - Og hvað segir Valgerður Sverris?
            Hún er að láta kanna hvort það var forseti Íslands eða Ólafur Ragnar sem bauð Bill til Íslands. Mér skilst að utanríkisráðuneytið hafi leitað til Seðlabank­ans en þar starfar maður sem hefur allt frá því að birti af degi á Möðruvöllum fengið að kynnast fleiri en einni hlið á húsráðanda á Bessastöðum. Það verður fróðlegt að sjá hver niðurstaðan verður. Ég ímynda mér að Bill bíði spenntur. Það er óþægilegt að vita ekki hver er að bjóða manni í heimsókn. - En hérna skaltu heyra lítið erindi sem mér datt í hug:

Lýðum má vera ljóst með sanni
að leynast tveir ólar í einum manni.
Við erum öll svona af guði gjörð,
gersemar, fólk og sauðahjörð:
Heill forseta vorum og fósturjörð!
 

30. Tumaganga með Jóni Baldvin í pólitísku rallý

  

            Ef ég væri Jón Baldvin, sem væri enn stuðningsmaður Samfylkingar, liði mér ekki vel í dag. Ég hefði vart getað bægt frá mér þeirri hugsun að ég hefði sagt eitthvað í Silfri Egils sem ég átti ekki að segja. Það er undarleg herkænskulist að koma fram fyrir alþjóð og byrja á yfirlýsingu þess efnis að maður megi ekki hugsa til þess ógrát­andi að ríkisstjórn Sjálfstæðis­- og Fram­sóknar­manna setjist aftur að völdum eftur þing­kosningar í vor og halda síðan áfram þrumandi ræðu sinni með því að gagnrýna af hörku og tala niðrandi um fólkið og stjórn­málaflokkinn sem maður kveðst fylgja að málum, flokkinn sem hlýtur að gegna mikilvægu hlutverki ef takast á að koma í veg fyrir að maður bresti í grát á nýjan leik í maí.
            Stundum er engu líkara en Jón Baldvin sé með sjálf­skiptingu í talfærum og heila. Hann byrjar í fyrsta gír, hrekkur svo, þegar nægum skaphita er náð, í annan gír, fer svo ósjálfrátt - að því  er virðist - í þriðja gírinn, þar sem orðaval fer að verða bein­skeyttara og setningarnar meitlaðri, skiptir svo yfir í fjórða gír, þegar hann er að komast í virkilegan mælskuham, og þegar nautnin af því að heyra sjálfan sig segja eitthvað mergjað er orðin næstum óviðráðanleg, setur sjálfskiptingin í fimmta gír og Jón Baldvin geysist áfram af þvílíkum mælskunnar eldmóði að maður fer að óttast að hann nái ekki stöðva sjálfan sig, orðfyndnina og hugar­flugið í tæka tíð. Stundum tekst honum það ekki - eða svo þótti mér í gær þegar nafni minn var farinn að impra á því að stofna ný stjórnmálasamtök og nefndi sem hugsanlega liðsmenn ýmsar kunnar Silfurskottur úr spjall­þáttum Egils Helgasonar. Margt af því, sem rann viðstöðulaust af vörum Jóns Baldvins, má til sanns vegar færa og var holl ádrepa fyrir fósturbörn hins gamla og lífsreynda stjórnmálarefs. En ég hefði haldið að góður heimilisfaðir ávítaði afkomendur sína innan veggja heimilisins en tæki þau ekki til bæna í ásýnd alþjóðar. Góður handboltaþjálfari les yfir mönnum sínum í búningsherbergjum en ekki úti á leikvellinum sjálfum. Ég hef ekki ennþá fengið botn í hvað Jóni Baldvini gekk til - nema þá að hann hafi nú fengið þá hugsjón að draga allan mátt úr Samfylkingunni. Ég sem hélt að væru nógu margir aðrir til þess. - Mikil blessuð guðsgjöf er pólitíkin á þessum regnþungu vetrardögum.

     

29. Tumaganga með kosningaloforðum

              Ólíkir eruð þið, Tumi minn, þú og þeir Guðni Ág og Árni Mattur. Þú mátt ekki sjá neitt hvítleitt og fjórfætt með ullaráferð án þess að þeytast af stað með urri og gelti upp skriður og rinda. Þú ert svo illvígur og staðráðinn í að hrekja þessa ullaróværu fram af næsta kletti eða út í aðra ófæru að ég má öskra mig hásan til þess að stöðva þig í útrásinni. Guðni Ág og Árni Mattur mega hins vegar ekki augum líta eina sauð­kind án þess að finna til svo mikils kærleiks með þessari skepnu að þeir geta ekki við sig ráðið og verða að laumast ofan í veski annars fólks til þess að gefa henni 7.500 kr. á ári í fimm ár. Sumir segja að þeir séu á atkvæða­veiðum. Sunnlend­ingar selja sig þá ekki ódýrt, svo mikið er víst. Mér þykja átta miljarðar króna ofurverð fyrir eitt þing­sæti. Dýr myndi þing­heimur allur. Það hefði annars verið ódýrara og einfaldara fyrir ríkisstjórn íhalds og afturhalds að keyra í gegnum þingið frumvarp sem gæfi atkvæði hvers sauðfjárbónda atkvæðavægi sem tæki mið af sauðfjáreign; þannig jafngilti atkvæði sauðfjárbónda, sem hefði 450 fjár á fóðrum, atkvæðum 450 kjósenda að því tilskildu að atkvæðið væri greitt lista Sjálfstæðis­flokks og Fram­sóknarflokks. Guðni Ág og Árni Mattur hefðu þá flogið inn á þing og allir frampartar og kótilettur þessara flokka. En þeir kusu hina leiðina, að skuldsetja hvern einstakling á Íslandi með 53.000 krónum í niðurgreiðslur á kindakjöti næstu fimm árin. Fyrir fjögurra manna fjölskyldu eru það 210.000 krónur. Kindar­leg niðurstaða hjá stjórnmála­mönnum sem hafa svo mikla trú á frjálsum markaði og gildi markaðs­lögmála.
            Það er annars, Tumi minn, ekkert gamanmál að verða vitni að því þessa dagana hvernig ríkisstjórnarflokkarnir ausa nú út tugum miljarða króna í kosninga­loforð. Ráðherrar í öllum ráðuneytum lofa út og suður og jafnvel mörg ár fram í tímann. Þeir standa í röð fyrir framan ríkiskass­ann, hver með sína stólpípu, og eru staðráðnir í að hreinsa út úr fjárhirslum ríkisins hverja einustu krónu sem til er og á eftir að verða til. Mér sýnist þeir ætla ekki að hætta meðferð­inni - fremur en Jónína Ben - fyrr en búið er að skrapa hverja einustu örðu úr hverri einustu smugu. Það mætti svo sannarlega segja um ríkisstjórnar­ráð­herra þessa dagana að þeir ættu peninga eins og skítinn. Það er bara ekki alls kostar rétt af því þeir eiga enga peninga. Það er engin peninga­lykt af kosningaloforðum ráðherranna. Það er af þeim einhver skítalykt.

  

28. Tumaganga með Frjálslyndum og fleiri fýlupokum

 

            Fyrir rétt rúmum hundrað árum tókst mönnum í landsmálapólitík á Íslandi að skipta sér niður í fylkingar með svo flóknum hætti að í sögutímum í skóla tókst manni hreint alls ekki að botna í hvaða skoðanaágreiningur varð til þess að menn röðuðu sér þannig niður í andstæðar liðssveitir. Höfundar kennslu­bóka virtust ekki botna neitt mikið í þessu heldur og afgreiddu málið gjarnan með því að segja að menn hefðu haldið áfram sjálfstæðisbaráttunni og greint nokkuð á um markmið og leiðir en á endanum hafi danska stjórnin boðið Íslend­ingum að.... Það var eiginlega ekki fyrr en á ofanverðri síðustu öld að sagnfræðingar og aðrir rýnendur í íslenskt samfélag um aldamótin 1900 fóru að upplýsa okkur um að í reynd áttu myndun fylkinga og klíkuskiptingin sér rætur fyrst og fremst í valdabaráttu og prívatstyrj­öldum á milli einstakra manna. Eiginlega voru allir sammála um fyrir hverju ætti að berjast, þ.e. sjálfstjórn Ís­lendinga, og blæbrigði við þessa meginstefnu voru mótuð og sett fram í því skyni einvörðungu, að því er virðist, að réttlæta þá stöðu að Jón gat ekki þolað Pál og verið með honum í sama flokki og Páll gat ekki til þess hugsað að Jón, sem hann þoldi ekki heldur,  næði meiri völdum en hann á þingi o.s.frv. Illdeilur og rígur á milli manna og klikkanna, sem þeir voru í forsvari fyrir, áttu þannig sinn þátt í hversu Íslendingum þokaði seint áfram í átt til sjálfstjórnar og full­veldis.
            Þeir sem hafa grúskað eitthvað sér til fróðleiks í mannkynssögu - og þá sérstaklega stjórnmálasögu - verða svo sem ekkert hlessa á að þannig hafi málum verið háttað á Íslandi í lok 19. og í upphafi 20. aldar. Hinn persónulegi þáttur í stjórnmála- og valdabaráttu hefur ævinlega ráðið miklu um atburðarás­ina og stundum meiru en allar stjórnmálakenningar samanlagðar. Og enn er þetta svo. Frjálslyndi flokkurinn varð til vegna þess að einhverjir þoldu ekki ein­hverja aðra og nú hriktir í máttarstoðum þessa litla stjórnmálaflokks vegna þess að einhverjir þola ekki einhverja aðra og þessir einhverjir aðrir þola ekki þessa einhverja sem þola ekki þá. Átökin hjá Frjálslyndum og í öllum öðrum stjórn­mála­flokkum endurspegla þá „grundvallarkenningu", sem ég hef sett fram við minn lærisvein, Tuma, að oftar en ekki eigi stjórnmálaþróun sér upptök í að menn séu annað hvort að komast í feitt eða að menn séu farnir í fýlu hver út í annan. Ýmis­legt er þannin á seyði í kastala Sjálf­stæðisflokksins hjá Inverness. Ólígarkar takast á við upprunateg­undir í Fram­sókn. Samfylking ferðast um í hjólastól, hálflömuð af innri tog­streitu, og þyrfti að komast í nýja afeitrunarfótabaðið sem búið er að kynna svo rækilega í Kastljósi. Þó að enginn komist svo upp með það, þrátt fyrir fýlusvipinn á þing­mönnum flokksins, að fara í fýlu í Vinstri-grænum nema Steingrímur Sigfússon er þess að gæta að Vinstri-grænir urðu til - eins og Frjálslyndir - vegna þess að einhver þoldi ekki einhvern sem þoldi ekki þennan einhvern sem þoldi ekki hann. Við megum líka horfa upp á fallkandí­data í prófkjörum sem fara í fýlu og virðast eiga jafnauðvelt með að skipta um stjórnmálasannfæringu og nærbrækur. Og nú eru aldraðir og öryrkjar farnir í fýlu hverjir út í aðra og að auki innbyrðis hvor fylking; hlýtur það að teljast nýtt Íslandsmet í fýluköstum og stjórnmálaklofningi af þeim sökum að landsmála­samtök, sem ætla að bjóða til alþingiskosn­inga, skuli klofna áður en þau eru stofnuð.
           Það getur skemmt ýmsum að fylgjast með framvindu fýlukastanna og slagsmálum út af völdum, virðingu og valútu, en þetta fjargviðri verður á endanum til bölvunar fyrir kjós­endur og alla landsmenn og gagnast engum nema hugsanlega þeim sem ná yfirhönd í átök­unum. Hinn persónulegi þáttur hefur mikið vægi í stjórnmálum en íslenskir kjósendur eiga heimtingu á í aðdraganda alþingiskosninga að stjórnmálamenn muni eftir því að stjórn­mál eiga líka að snúast um grundvallarstefnu. Baráttumenn eldri borgara og öryrkja mættu muna eftir því líka og brýna fólk til dáða, hvern í sínum stjórnmála­flokki, í stað þess að sólunda atkvæðum fólks sem má ekki við því að þau fari í súginn.

27. Tumaganga með Hjálmari, Guðna og Bjarna

 

 

            Þá er það komið á hreint hvernig Framsóknarflokkurinn ætlar að endurnýja ásýnd sína í Suðurlandskjördæmi. Guðni Ágústsson, náttúruvætti, skipar fyrsta sæti og Bjarni Harðar­son, forneskjufræðingur, situr við hlið Guðna í öðru sæti. Hjálmari Árnasyni, sem reyndi að komast í takt við nýja tíma með því að læra á trommusett, var þröngvað niður í þriðja sæti. Enda þótt heilögum anda sé ævinlega raðað í þriðja sæti, sbr. „í nafni föður, sonar og heilags anda", leit Hjálmar svo á að í þessu tilfelli væri þriðja sætið enginn virðingarstaður. Hann lét þau boð út ganga að hann hyrfi nú brott af leiksviði íslenskra stjórn­mála og létti þar með þeirri nauð af liðsmönnum sínum að þurfa að fylgja honum í gegnum þykkt og þunnt. Í ljósi þess að framsóknarforystan hefur lagt á það áherslu í aðdraganda þingkosninga að draga hulu yfir margt í fortíð Fram­sóknar í samstarfi við Sjálfstæðisflokkinn, verður að telja kaldhæðn­islegt að kjósendur í prófkjöri skuli vísa þeim manndi á dyr sem hefur hvað eftir annað síðan í fyrrasumar verið staðinn að því vera gjörsamlega búinn að gleyma fortíðinni, ekki einungis því sem bar að höndum heldur einnig því sem hann sagði þá sjálfur. Þessi dómur yfir Hjálm­ari er þeim mun nöturlegri að það er langt í frá að Hjálmar sé eini stjórnmálamaðurinn á Íslandi sem þjáist af svona flokkshollri „amnesíu" eða „suðurnesíu" eins og þetta ástand er einnig nefnt í fræðiritum.
            Guðni Ágústsson brást hart við þegar lítilssigldur trommukjuði af Suðurnesjum ógnaði veldi hans og ríki á Suðurlandi. Reis hann upp í öllum sínum mikilfengleik og kvað:

„Hart mun þér sárna,
Hjálmar minn Árna.
Ræð ég þér, rangkjaftur
að þú snúir heim aftur."

            En Hjálmar lét ekki deigan síga - eða skildi ekki stökuna - réðst til atlögu gegn Brúnastaða­jöfrinum og lét þar pólitískt líf sitt.
            Að því er fundið við nokkra þingmenn á þessum dögum að þeim sé jafn náttúrulegt að skipta um stjórnmálaflokk og snákum og frumskógarslöngum að skipta um ham. Guðni Ágústsson verður ekki borinn þessum sökum. Guðna er gjörsamlega um megn að skipta um flokk og reyndar eru tengsl hans við Fram­sókn svo haganlega snúin að flokknum er gjör­samlega um megn að skipta um Guðna. Guðni er hins vegar borinn oft þeim sökum að honum hafi ekki tekist að skipta um samtíð, að samtíð hans sé enn sjöundi áratugur síðustu aldar, þessi yndis­legi tími þegar við vorum báðir ungir menn að leita okkur að kærustum og nutum þess að láta reyna á persónutöfra okkar og karlmannlegar tíktúrur á heiðbjörtum sumarnóttum til sveita. Því er jafnvel haldið fram að Guðni sé rómantískt nátttröll sem sjái bændur og sveitir liðins tíma í hillingum og vilji allt til vinna að halda sem lengst í „gamla" og „úrelta" sveitamenningu. Þvílík guðsblessun, segi ég, ef Guðni væri með þessu marki brenndur. En það er fjarri því. Með forystu Guðna í landbúnaðarráðu­neytinu og þátttöku Framsóknar­flokksins hans Guðna í ríkis­stjórn á liðnum 12 árum hefur tekist að umbylta svo til hins verra öllum sköp­uðum hlutum í ís­lenskum sveitum að héruð eins og Suðurland, sem var áður blómlegt land­búnaðarhérað og angaði af ljúfsárri mykju og íslenskri sveitamenningu, hefur nú að mestu horfið undir stóðhaga miljarða­mæringa og annarra slíkra fulltrúa hins kapítalíska samtíma. Kýr og sauðfé eru orðin jafnsjaldséðir gripir á Suðurlandi og sjálf­stæðir bændur. Megi segja það um nokkurn mann að hann hafi leitt  hinn harða nútíma peninga- og efnis­hyggju til vegs og valda í íslenskum sveitum þá verður það sagt um Guðna Ágústsson. Íhaldssamt og býsna þjóðlegt yfirbragð Guðna er ekki annað og meira en ímyndargervi. Undir leynist sá Framsóknar­maður sem Bjarni Harðar­son hefur skorið upp herör gegn ef marka má orð hans í aðdraganda prófkjörs Fram­sóknar­manna í Suðurkjördæmi.
            Bjarni Harðarson hefur skeleggan talanda og drjúgt málvit þegar hann ræðir um pólitík og önnur þjóðmál enda hefur hann verið einn af riddurum Egils konungs Helgasonar við hringborð hans í Silfrinu. Tíminn mun leiða í ljós hvort Bjarna auðnast sitt ætlunarverk að sigrast á hinum síshreistraða dreka „Ólíg­arka" sem hefur lagt undir sig Framsóknarflokkinn. Ég þekki ekki Bjarna nema í fjarska fjölmiðlanna. Ég get því ekki dæmt um hvort hann hafi þrek og burði til baráttunnar þegar á hólminn er komið og drekinn „Ólígarki" hefur sig upp yfir honum, gnæfir við himin sjálfan og Elton John eins og Ólafur lopi og spýr eldi og eim­yrju í átt að hinum sunnlenska riddara. En Bjarni óttast ekki drauga og því óska ég honum alls velfarnaðar á hinum pólitíska skógi þó að ég vilji nefna í leiðinni að nú sé tími til kominn að fara að ráðum Jónasar frá Hriflu og skipta Fram­sóknarflokknum upp á milli markaðs­hyggjumanna og félagshyggju­fólks.

 

26. Tumaganga með Guðmundi og Ómari

              Forsætisráðherra fullyrti við þjóð sína í sjónvarpi á dögunum að allt efasemdatal um ágæti íslensku krónunnar segði meira um þann, sem hall­mælti krónunni, en um krónuna sjálfa og gildi hennar fyrir efnahagslíf á Íslandi og lífskjör almennings. Hafi forsætisráðherra hlustað á Guðmund Ólafsson, hagfræðing, í Silfri Egils nú eftir hádegið, hlýtur hann - með hlið­sjón af framangreindu - að hafa  orðið býsna fróður um Guðmund og allt hans innræti og styrkst enn frekar í krónískri trú sinni á íslenska gjald­miðilinn. Guðmundi er annars einkar lagið að stikla á aðal­atriðum, þegar hann rennir sínum haukfránu gagnrýnisaugum yfir íslenska hagkerfið, og að tala skýrt og tæpitungulaust svo að augu okkar almennings nái nú loks að opnast. Hann styður mál sitt með glöggum dæmum og útreikningum og sækir rök í brunn mikillar þekkingar á sérsviði sínu, í þroska sinn og reynslu og kynni af þeim öflum - og mönnum sem þar eru - sem ráða ferðinni. Hlutur Guðmundar í Silfrinu var hvort tveggja í senn tímabær upplýsing í upphafi kosningabaráttu til alþingiskosninga og þörf gagnrýni á efnahagsstjórn og viðskiptahætti hér landi. Óskandi að þeir hafi ekki verið í meirihluta á meðal hlustenda sem fengu ekkert út úr umfjöllun Guðmund­ar um íslensku krónuna, okrið og skattastefnu Sjálfstæðis­flokksins í 15 ár annað en nánari upplýsingar um og staðfestingu á hvað Guðmundur er illa innrættur. Egill á þakkir skildar fyrir að hleypa Guðmundi að.
            Egill á einnig hrós skilið fyrir að gefa Ómari Ragnarssyni færi á að þruma yfir landslýð og reyna þannig að virkja fólk til andstöðu við glóru­lausar stóriðjuáætlanir. Ómar hefur nú þegar aflað sér virðingar á meðal þjóðarinnar fyrir þolgæði gagnvart hinum alls ráðandi öflum, einurð og eldmóð. Barátta hans og þeirra, sem hafa stutt hann í verki með ráðum og dáð, er farin að skila árangri. Ljóst er að næstu virkjana- og stór­iðju­áformum verður ekki hrundið átakalaust í framkvæmd. Kann svo að fara að fleiru verði drekkt í Hálslóni en ásýnd lands, sem okkur var trúað fyrir, og hugsjónir manna eins og Ómars Ragnarssonar hefji sig til flugs af gruggugum vatnsfletinum.

25. Tumaganga með Hreini spritt, fyrrum Byrgismanni

 

          Við Tumi vorum á rölti áðan niður í Kópavogsdalnum þegar við rákumst á Hrein spritt, gamlan kunningja minn sem hefur marga fjöruna og flöskuna sopið. Hann virtist niðurdreginn og þegar ég gekk á hann sagðist hann vera hálfmiður sín út af honum Guðmundi í Byrginu og öllu þessu „andskotans klúðri" eins og hann orðaði það. Ég vissi að Hreinn hafði verið í meðferð í Byrginu í fyrravor og spurði hann hvort honum kæmi nokkuð á óvart hvernig málum væri háttað.
          „Byrgið var fínt pleis," svaraði Hreinn spritt. „Maður fékk gospela, kók eða appelsín, og sálmat, kjötbollur eða signaðan fisk, og desert í fjörutíu daga eins og frelsarinn. Svo batt Guðmundur mann við predikun­arstólinn og barði mann með ritningargreinum þar til maður var orðinn meyr og viðráðanlegur eins og postull. Hann var alveg ótrúlegur stuð­spjallamaður, hann Guðmundur. Það komst enginn með tærnar þar sem hann hafði hælana þegar hann var að engilja konurnar. Og hvernig böndin og svipan léku í höndunum á honum. Það fór ekki á milli mála að þarna fór sannur káfboj enda maðurinn ævinlega klæddur, þegar hann var ekki að frelsa konurnar, eins og hetjurnar í villta vestrinu. Hann er þriggja manna maki, ekki nokkur spurning, hann er bæði ðu gúdd, ðu badd and ðí ögglí. Já, ég hálfsé á eftir honum. Ég varð alveg blessunar­lega skraufaþurr í Byrginu og ég fann guð hjá Guðmundi. Ójá, ég fann guð - en þegar ég kom úr meðferðinni tíndi ég guði aftur niðrá Hlemmi svo að þess vegna er ég eins og ég er núna. Ég var að frétta að þeir hjá félagsklúðursráðu­neyt­inu væru til í að bjóða mér að finna guð aftur á ríkisins kostnað í einhverju Hlaðgerðarkoti. En mér líst ekkert á þessa Hlaðgerði. Nafnið er einhvern veginn svo gribbulegt, finnst þér ekki. Ég er viss um að það er miklu dauflegra að leita að guði hjá þessari Hlað­gerði en hjá honum Guðmundi. Honum var einhvern veginn svo eiginlegt að keyra upp fjörið, bæði í Rokk og rólvill og ég tala nú ekki um eftir að ríkið fór að dæla í hann peningum þarna rétt hjá Ljósafossi. Þá var hann Guðmundur sko í Grímsnessinu sínu. En - nú er þetta allt búið. Maður verður bara að halda áfram að drekka og vona að Guðmundur eigi eftir að rísa upp aftur, betri maður. Hann fær örugglega að taka út sína refsingu eins og við öll hin þegar okkur verður það á að láta komast upp um okkur. Kannski fá líka ein­hverjir skammir í félagsklúðursráðuneytinu. En þeir eiga finnst mér allt gott skilið. Þeir voru bara að hjálpa Guðmundi að hjálpa okkur, þessum ræflum, að finna guð. Þeir bara vissu ekki að Guð­mundur hafði gert per­sónulegt samkomulag við guð um að fá að nota svolítið af peningunum fyrir sjálfan sig, svona í guðslaun. Er það eitthvað nýtt? Fara ekki af því talsverðar sögur að í gegnum tíðina hafi ekki allar tekjur kirkna og klaustra runnið beint í vasa þurfamanna, fátæklinga og vesalinga. Fengu ekki biskupar og prelátar að skáskjóta nokkrum skildingum í eigin vasa til eigin þarfa. Og svo eru menn að heimta nótur og reikninga af honum Guð­mundi. Ég hef það á tilfinning­unni að guð sé svona að öllu jöfnu yfir það hafinn að þurfa að skila nótum og reikningum. Við eigum að standa reikn­ingsskil frammi fyrir honum en ekki öfugt. Það hefur Guðmundur sagt við mig og ég veit að það er rétt. En þeir hjá félagsklúðursráðuneyt­inu eru auðvitað í slæmum málum af því þeir hafa ekki ennþá fundið neinn til að bera ábyrgðina. Ætli ég rölti ekki niðreftir, banki upp á hjá honum Magnúsi og bjóðist til að taka á mig alla ábyrgð. Því að, ég meina, þegar öllu er á botninn hvolft og flöskunni líka þá erum það við, þessir ræflar sem eigum svo erfitt með brennivínið, sem erum undirrótin að öllu þessu hörmulega ástandi, primus motor. Ef við hefðum ekki verið vanda­mál, þá væri Guðmundur ekki neitt vandamál heldur og engin vandamál að plaga hann Magnús. Það er svo einfalt. Ég held ég fari strax niður í félagsklúðursráðu­neyti þegar ég er búinn úr sprittglasinu."
          Þar með slangraði Hreinn spritt upp á Fífuhvamm en við Tumi héldum áfram göngu okkar í froststillunni.

24. Tumaganga með allan hugann við hesthús

            Hvenær skyldi koma að því að hin nýríka yfirstétt á Íslandi fari að fá brenn­andi áhuga á hundakofum? Hvenær skyldu hún renna upp, sú stund þegar enginn í þotuliði miljarðamæringanna þykir maður með mönnum nema hann sé með útikamar sem gestir í síðdegiskokteilum fá að prófa sér til organískrar og sjálfbærrar upp­lifunar? Ég spyr bara vegna þess að ég á hundakofa, að vísu ekki með setustofu, vínstúku, gufubaði og hrein­lætisaðstöðu, en samt sem áður allframbærilegan hunda­kofa sem ég gæti alveg hugsað mér að selja fyrir til dæmis fimm miljónir. Um útikam­arinn, sem ég hef í huga og gæti á sama hátt hugsað mér að selja ef vel væri boðið, verður að vísu að upplýsa að hann er kominn nokkuð til ára sinna, krækjan er dottin af hurðarflekanum og gólffjalirnar farnar að gefa sig. En þar á móti vegur að útikamrar af svo frumstæðri gerð eru orðnir býsna torgætir á Íslandi og svo er hitt að undir kamrinum er býsna verð­mætt byggingarland í grennd við golfvöll, flugbraut og gamlan fjóshaug. Gunnar Birgisson myndi ekki hika við að skoða málið að minnsta kosti.
            Mér þykir annars vænt um þennan kamar. Á milli okkar er ekki aðeins andlegt heldur einnig líkamlegt samband og við eigum ýmsar sameiginlegar minningar. Ég væri samt til viðræðu um að selja hann einhverjum út­rásar­greifanum ef vel væri boðið í hann, til dæmis segjum átta til tíu miljónir. Ég væri þá jafnvel til viðræðu um að láta blikkfötuna fylgja með í kaup­unum þó að hún sé strangt til tekið lausafjármunur. Vír­lykkjan fyrir rúlluna er hins vegar naglföst og fylgir því að sjálfsögðu með.
            En þetta eru vafalaust óráðsdraumar hjá mér, Tumi minn. Það kemst ekkert að þessa dagana hjá hinni nýju, moldríku - eða réttara sagt hinni taðríku - yfirstétt nema hestar og aftur hestar enn einn ganginn. En ég á hvorki hesta né hesthús. Það væri nú eitthvert annað útlitið hjá mér ef ég hefði til dæmis átt hesthús í Hnoðraholti. Þá þyrfti maður ekki að vera að velta því fyrir sér hvort hundakofar eða útikamrar komist ein­hvern tímann í tísku hjá fína fólkinu.
            - Æ, hættu þessu eilífa öfundarsífri. Þú hefur það ágætt þó að skúffurnar hjá þér séu ekki fullar af pappírsgulli. Þú átt ýmislegt fleira en þennan hundakofa og útikamar og örugglega er flest af því meira virði fyrir þig, minn ágæti húsbóndi, en þrjátíu miljón króna hesthús. Ég get svo sem ekki neitað því að mér finnst ansvíti góð lyktin af hrossaskít en hann hlýtur að vera að hægt að fá ókeypis einhvers staðar. Ég trúi ekki öðru.
            Tað er nú tað, Tollleifur minn. Þetta er nú einu sinni markaðs­þjóðfélag. Ég sé ekki fyrir mér að skítur úr þrjátíu miljón króna hest­húsi geti verið gratís.

23. Tumaganga með ESB, Vinstri-grænum og Árnum-möttum

 

 

            Það liggur í augum uppi og ég er ekki einn um þá skoðun að Íslendingar geta ekki dregið lengur að ræða sín á milli í fullri alvöru hvort þeiri eigi að sækja um fulla aðild að Evrópusambandinu eða ekki. Menn hafa ýmist „bannað" þessa umræðu eða sneitt hjá henni á undanförnum árum. Aðstæður hafa hins vegar breyst til mikilla muna í upphafi nýrrar aldar frá því sem var fyrir 10 til 15 árum. Samtvinnun viðskipta, verslun­ar, þjónustu og fram­leiðslu­starfsemi milli einstakra landa og heimshluta er orðin svo umfangsmikil að það er ekki lengur nein skynsemi í að þráast við og fullyrða með sömu rökum og fyrir 5 eða 10 árum að það sé að því ótvíræður ávinningur fyrir Íslendinga að standa utan við Evrópusambandið um ófyrirsjáanlega framtíð; óþarft að skoða málin frekar. Sjálfur hef ég eins og flestir aðrir Íslendingar einvörðungu brjóst­vit og leikmannsskilning að styðjast við, þegar ég reyni að móta afstöðu til aðildar, en í skrifum hagfræðinga um þessi mál virðist mér þeir yfirleitt telja kosti aðildar meiri en ókosti hennar fyrir íslenskt efnahagslíf þegar til lengri tíma er litið.

            Á síðustu dögum hafa stjórnmálamenn og ýmsir skoðanavitar masað og þrasað um evrur og krónur. Þetta eru ekki nytsamlegar skeggræður og til þess fallnar eingöngu að þoka til hliðar umræðunni sem nú verður að fara fram, umræðunni um hvort Íslendingar eigi að sækja um aðild að Evrópusambandinu eða ekki og í framhaldi af því hvort þeir eigi að ganga í myntbandalagið eða ekki.

            Það er býsna athyglisvert annars að eindregnust andstaða við aðild Íslands að Evrópusam­bandinu skuli komi frá gagnstæðum skautum í íslenskri pólitík, annars vegar frá Vinstri-grænum og hins vegar frá valdamiklum kjarna í Sjálfstæðisflokknum. Hvorir tveggju nefna eða ýja a.m.k. að einhvers konar skerðingu á fullveldi sem einni af meginástæðum þess að þeir leggjast gegn aðild að ESB; aðild muni leiða til þess að Íslendingar missi eigin stjórn á ýmsum veigamiklum sviðum efnahags-, viðskipta- og atvinnumála. „Hugsan­legur ávinn­ingur af aðild Íslands að ESB réttlætir ekki frekara framsal á ákvörðunarrétti um málefni íslensku þjóðarinnar," segir í stefnuskrá Vinstri-grænna á vefsetri þeirra. „Íslendingar eiga að halda áfram á braut fríverslunar með gerð tvíhliða samninga við önnur ríki," segir í einni landsfundarsamþykkt Sjálfstæðisflokks­ins. Og nokkru síðar í sömu samþykkt: „Sjálfstæðis­flokkurinn telur aðild að sambandinu ekki þjóna hagsmunum íslensku þjóðarinnar eins og málum er nú háttað."

            Athyglisvert er í þessu sambandi að í framtíðarsýn Verslunarráðs Íslands, sem er eins konar hugmyndafræðilegt útibú Sjálfstæðisflokksins, framtíðarsýn, sem kom út í skýrslu­formi í fyrra og nefnist „Ísland 2015", er hvergi minnst einu orði á Evrópusambandið eða tæpt á því að gæti verið ástæða til að ræða hvort Íslendingar ættu að sækja um aðild að sambandinu eða ekki. Þessi þögn í skýrslu Verslunarráðs er eftirtektarverð og verður ekki túlkuð öðru vísi en svo að í valdaklikkum Sjálstæðisflokksins sé í raun svo mikill ágrein­ingur um ávinning þess fyrir Íslendinga að ganga í Evrópusambandið að forystumenn Verslunar­ráðsins hafi talið rétt af pólitískum og „taktískum" ástæðum að víkja ekki beint einu orði að Evrópusambandinu í framtíðarsýn og stefnumörkun fyrir Ísland til ársins 2015.

            „Aðild að ESB myndi skerða fullveldi Íslands enn frekar en orðið er með EES-samningnum og tefla í tvísýnu yfirráðum Íslendinga yfir auðlindum sín­um," segir í stefnuskrá Vinstri-grænna. Ljóst er að Vinstri-grænir eru ekki sáttir við veru Íslendinga á Evrópska efnahagssvæðinu og því síður líkar þeim að Ís­lendingar skuli hafa orðið aðilar að Schengen: „Aðild Íslands að Schengen-samkomulaginu um afnám vegabréfaskoðunar var óheillaskref. Í því felst að Íslendingar taka að sér vörslu ytri landamæra Evrópusambandsins og girðingar eru hækkaðar gagnvart öðrum ríkjum og heimshlutum."

            Ég hef verið að grufla yfir því hvað gæti ráðið mestu um þessa afdráttar­lausu afstöðu Vinstri-grænna til ESB. Sennilegast þykir mér - með hliðsjón af öðrum grundvallarþáttum í stefnu þeirra - að Vinstri-grænir séu mótfallnir ESB af því að þeim stendur ógn af ofurvaldi kapítalista og auðmagnsins í Evrópu­sam­bandinu. Vissulega hafa sósíal-demókratar náð að setja mark sitt á marg­víslega þætti í ESB, enda sósíal-demókratar iðulega við stjórnartauma í ein­stökum aðildarríkjum, en það held ég að enginn efist um að Evrópusambandið hefur reynst kapítalistum, auðmagni og stórfyrirtækjum einkar hagfellt starfs­umhverfi og hags­munir þessara afla hafa ævinlega náð að ráða miklu um stjórn og stefnumál í sambandinu. Gott, síðasta dæmi um það eru nýju aðildar­ríkin, Rúmenía og Búlgaría. Enda þótt himinn og haf skilji á milli þessara ríkja og t.d. Þýskalands, Bretlands, Sví­þjóðar og Danmerkur, var þeim hleypt inn í ESB, ekki síst vegna þess að þar sáu kapítalistar stórar hjarðir af ódýru vinnuafli, sem mátt virkja til starfa hvar sem er í sambandinu, og einnig töldu kapítalistar minni líkur eftir inngöngu þessara ríkja í sambandið að þar risu upp einhverjir „vinir bláfátækrar alþýðu" og færu að krukka í hið vestræna, kapítalíska markaðshagkerfi sem aðild að ESB bein­línis knýr þessi ríki til að laga sig að. Í ljósi þessa skil ég afstöðu Vinstri-grænna. Ef þeir komast einhvern tímann að stjórnartaumum á Íslandi og fá tækifæri þar með til að hrinda einhverjum af hugsjónum sínum í framkvæmd, þykir þeim ekki fýsilegt að vera búnir að binda hendur þjóðarinnar í veiga­miklum málum með aðildarsamningi við ESB og auðvaldið sem ræður þar mestu um ferðina.

            Hið skondna við afstöðu eða öllur heldur - á síðustu misserum - af­stöðuflótta Sjálf­stæðisflokksins, þegar komið er út í umræðu um aðild að ESB,  er að kapítalistarnir og frjálshyggjumennirnir í Valhöll eru að því leyti samstíga Vinstri-grænum að þeir óttast líka kapítalistana og auðvaldið í ESB. En ótti þeirra virðist eiga sér þá rót að íslenskir kapítalistar kæra sig ekki um að kapítalistar í Evrópusambandinu fari að segja þeim fyrir verkum meira en orðið er eða skipta sér af hagstjórn kapítalista á Íslandi, vöxtum og öðrum slíku. Íslenska kapítalið vill fá að leika tiltölulega lausum hala, að svo miklu leyti sem aðild að Evrópska efnahagssvæðinu kemur ekki í veg fyrir slíkt, og jafnframt fá að njóta ýmissa kosta sem aðild að Evrópska efnahagssvæðinu hefur fært ís­lenskum kapítalistum, t.d. ódýrs, erlends vinnuafls. Óbreytt ástand að öðru leyti „þjónar.... hagsmunum þjóðarinnar". Þessi hugsun kom t.d. skýrt fram hjá Árna Mathiesen, fjármálaráðherra, í samtali við Ingibjörgu Sólrúnu í Kastljósþætti í gærkvöld. Af orðum hans mátti ráða að væru Íslendingar aðilar að ESB gætu þeir t.d. ekki farið öðru hverju í þessar gríðarlegu uppsveiflur í hagkerfinu, með allt að 8% hagvexti á ári, sem færðu þeim bæði auð og velsæld langt umfram það sem þekktist í Evrópusambandinu. Það kom ekki fram í máli Árna en er sjálfsagt að hafa í huga að ávinningur almennings af uppsveifl­unni rýrnar yfirleitt verulega eða hverfur jafnvel fyrr en síðar í niðursveiflunni, sem á eftir fylgir. Það eru fyrst og fremst íslenskir kapítalistar sem hagnast á þessum stórfelldu uppsveiflum og ekki síst eftir að þeim opnuðust leiðir til að koma fjármagni sínu undan niðursveiflunni í skjól stöðugleikans í Evrópusamband­inu. Hagur íslenskra kapítalista af sjálfstæðri hagstjórn Íslendinga er því ótvíræður og skiljanlegt að þeir séu tregir að missa hana að nokkru leyti í hendur starfs- og trú­bræðra sinna í ESB. Íslenskir kapítalistar í Sjálfstæðisflokknum og Vinstri-grænir geta þannig sameinast í afstöðu sinni gagnvart aðild að ESB og nánu samstarfi við kapítalista þar þó að ólíkar hvatir og gagnstæð hugmyndafræði liggi að baki þessari afstöðu svo óskyldra stjórnamálaafla.

            Samfylkingin hefur í afstöðu sinni til aðildar að Evrópusambandinu lagt áherslu á gildi stöðugleika í efnahagsstarfsemi fyrir hagsmuni þjóðar í heild og til lengri tíma litið. Mörgum hagfræðingum hugnast einnig sá stöðugleiki sem færðist væntanlega yfir íslenskt efnahagslíf og þjóðarbúskap ef Íslendingar gerðust aðilar að ESB. Endanlegt svar við spurningunni um aðild hlýtur svo að ráðast af pólitískri sannfæringu eða skoðun á því hvor leiðin sé affarasælli fyrir þorra Íslendinga, dínamískur öldugangur, þar sem skiptast á öldufaldar og öldudalir og brimið skolar stundum miljörðum í fárra hendur og/eða til annarra landa, eða lygnari hafflötur þar sem gefur oftar á sjó og ekki er sama hættan á að aflanum skoli út aftur. Afstaða Vinstri-grænna á sér hugmyndafræðileg rök en hún mun aldrei verða öðrum til gagns en íslenskum kapítalistum og frjálshyggðum mark­aðstrúarmönnum sem vilja halda sjálfræði íslenskra kapítalista í hinu litla, íslenska hagkerfi. Draumur Vinstri-grænna um sósíalískt sældarríki á lítilli eyju í Norður-Atlants­hafi verður - á meðan heimsbyggðin veltist áfram eftir braut veraldarvæðingar - aldrei annað og meira en þetta: Draumsýn. Vinstri-grænir verða að hafa pólitískan merg til að leita raunsærri og „pragmatískari" leiða til að koma böndum á óheftan kapítal­isma.

            Öllum er okkur hollt að halda áfram að hugsa og vega og meta kosti og ókosti aðildar að ESB. Síðan, í ljósi þess sem forystumenn þjóðarinnar ætla út frá pólitískri sannfæringu sinni að sé öllum landsmönnum fyrir bestu og telja að sé í samræmi við meirihlutavilja kjósenda, ber stjórnvöldum, hver svo sem þau eru, að marka ákveðna stefnu á þessu ári varðandi samskipti Íslendinga við ESB. Af þeim sökum er brýnt að spurningin um aðild eða ekki aðild að Evrópusambandinu verði eitt af kosningamálunum í vor.