23. Tumaganga með ESB, Vinstri-grænum og Árnum-möttum

 

 

            Það liggur í augum uppi og ég er ekki einn um þá skoðun að Íslendingar geta ekki dregið lengur að ræða sín á milli í fullri alvöru hvort þeiri eigi að sækja um fulla aðild að Evrópusambandinu eða ekki. Menn hafa ýmist „bannað" þessa umræðu eða sneitt hjá henni á undanförnum árum. Aðstæður hafa hins vegar breyst til mikilla muna í upphafi nýrrar aldar frá því sem var fyrir 10 til 15 árum. Samtvinnun viðskipta, verslun­ar, þjónustu og fram­leiðslu­starfsemi milli einstakra landa og heimshluta er orðin svo umfangsmikil að það er ekki lengur nein skynsemi í að þráast við og fullyrða með sömu rökum og fyrir 5 eða 10 árum að það sé að því ótvíræður ávinningur fyrir Íslendinga að standa utan við Evrópusambandið um ófyrirsjáanlega framtíð; óþarft að skoða málin frekar. Sjálfur hef ég eins og flestir aðrir Íslendingar einvörðungu brjóst­vit og leikmannsskilning að styðjast við, þegar ég reyni að móta afstöðu til aðildar, en í skrifum hagfræðinga um þessi mál virðist mér þeir yfirleitt telja kosti aðildar meiri en ókosti hennar fyrir íslenskt efnahagslíf þegar til lengri tíma er litið.

            Á síðustu dögum hafa stjórnmálamenn og ýmsir skoðanavitar masað og þrasað um evrur og krónur. Þetta eru ekki nytsamlegar skeggræður og til þess fallnar eingöngu að þoka til hliðar umræðunni sem nú verður að fara fram, umræðunni um hvort Íslendingar eigi að sækja um aðild að Evrópusambandinu eða ekki og í framhaldi af því hvort þeir eigi að ganga í myntbandalagið eða ekki.

            Það er býsna athyglisvert annars að eindregnust andstaða við aðild Íslands að Evrópusam­bandinu skuli komi frá gagnstæðum skautum í íslenskri pólitík, annars vegar frá Vinstri-grænum og hins vegar frá valdamiklum kjarna í Sjálfstæðisflokknum. Hvorir tveggju nefna eða ýja a.m.k. að einhvers konar skerðingu á fullveldi sem einni af meginástæðum þess að þeir leggjast gegn aðild að ESB; aðild muni leiða til þess að Íslendingar missi eigin stjórn á ýmsum veigamiklum sviðum efnahags-, viðskipta- og atvinnumála. „Hugsan­legur ávinn­ingur af aðild Íslands að ESB réttlætir ekki frekara framsal á ákvörðunarrétti um málefni íslensku þjóðarinnar," segir í stefnuskrá Vinstri-grænna á vefsetri þeirra. „Íslendingar eiga að halda áfram á braut fríverslunar með gerð tvíhliða samninga við önnur ríki," segir í einni landsfundarsamþykkt Sjálfstæðisflokks­ins. Og nokkru síðar í sömu samþykkt: „Sjálfstæðis­flokkurinn telur aðild að sambandinu ekki þjóna hagsmunum íslensku þjóðarinnar eins og málum er nú háttað."

            Athyglisvert er í þessu sambandi að í framtíðarsýn Verslunarráðs Íslands, sem er eins konar hugmyndafræðilegt útibú Sjálfstæðisflokksins, framtíðarsýn, sem kom út í skýrslu­formi í fyrra og nefnist „Ísland 2015", er hvergi minnst einu orði á Evrópusambandið eða tæpt á því að gæti verið ástæða til að ræða hvort Íslendingar ættu að sækja um aðild að sambandinu eða ekki. Þessi þögn í skýrslu Verslunarráðs er eftirtektarverð og verður ekki túlkuð öðru vísi en svo að í valdaklikkum Sjálstæðisflokksins sé í raun svo mikill ágrein­ingur um ávinning þess fyrir Íslendinga að ganga í Evrópusambandið að forystumenn Verslunar­ráðsins hafi talið rétt af pólitískum og „taktískum" ástæðum að víkja ekki beint einu orði að Evrópusambandinu í framtíðarsýn og stefnumörkun fyrir Ísland til ársins 2015.

            „Aðild að ESB myndi skerða fullveldi Íslands enn frekar en orðið er með EES-samningnum og tefla í tvísýnu yfirráðum Íslendinga yfir auðlindum sín­um," segir í stefnuskrá Vinstri-grænna. Ljóst er að Vinstri-grænir eru ekki sáttir við veru Íslendinga á Evrópska efnahagssvæðinu og því síður líkar þeim að Ís­lendingar skuli hafa orðið aðilar að Schengen: „Aðild Íslands að Schengen-samkomulaginu um afnám vegabréfaskoðunar var óheillaskref. Í því felst að Íslendingar taka að sér vörslu ytri landamæra Evrópusambandsins og girðingar eru hækkaðar gagnvart öðrum ríkjum og heimshlutum."

            Ég hef verið að grufla yfir því hvað gæti ráðið mestu um þessa afdráttar­lausu afstöðu Vinstri-grænna til ESB. Sennilegast þykir mér - með hliðsjón af öðrum grundvallarþáttum í stefnu þeirra - að Vinstri-grænir séu mótfallnir ESB af því að þeim stendur ógn af ofurvaldi kapítalista og auðmagnsins í Evrópu­sam­bandinu. Vissulega hafa sósíal-demókratar náð að setja mark sitt á marg­víslega þætti í ESB, enda sósíal-demókratar iðulega við stjórnartauma í ein­stökum aðildarríkjum, en það held ég að enginn efist um að Evrópusambandið hefur reynst kapítalistum, auðmagni og stórfyrirtækjum einkar hagfellt starfs­umhverfi og hags­munir þessara afla hafa ævinlega náð að ráða miklu um stjórn og stefnumál í sambandinu. Gott, síðasta dæmi um það eru nýju aðildar­ríkin, Rúmenía og Búlgaría. Enda þótt himinn og haf skilji á milli þessara ríkja og t.d. Þýskalands, Bretlands, Sví­þjóðar og Danmerkur, var þeim hleypt inn í ESB, ekki síst vegna þess að þar sáu kapítalistar stórar hjarðir af ódýru vinnuafli, sem mátt virkja til starfa hvar sem er í sambandinu, og einnig töldu kapítalistar minni líkur eftir inngöngu þessara ríkja í sambandið að þar risu upp einhverjir „vinir bláfátækrar alþýðu" og færu að krukka í hið vestræna, kapítalíska markaðshagkerfi sem aðild að ESB bein­línis knýr þessi ríki til að laga sig að. Í ljósi þessa skil ég afstöðu Vinstri-grænna. Ef þeir komast einhvern tímann að stjórnartaumum á Íslandi og fá tækifæri þar með til að hrinda einhverjum af hugsjónum sínum í framkvæmd, þykir þeim ekki fýsilegt að vera búnir að binda hendur þjóðarinnar í veiga­miklum málum með aðildarsamningi við ESB og auðvaldið sem ræður þar mestu um ferðina.

            Hið skondna við afstöðu eða öllur heldur - á síðustu misserum - af­stöðuflótta Sjálf­stæðisflokksins, þegar komið er út í umræðu um aðild að ESB,  er að kapítalistarnir og frjálshyggjumennirnir í Valhöll eru að því leyti samstíga Vinstri-grænum að þeir óttast líka kapítalistana og auðvaldið í ESB. En ótti þeirra virðist eiga sér þá rót að íslenskir kapítalistar kæra sig ekki um að kapítalistar í Evrópusambandinu fari að segja þeim fyrir verkum meira en orðið er eða skipta sér af hagstjórn kapítalista á Íslandi, vöxtum og öðrum slíku. Íslenska kapítalið vill fá að leika tiltölulega lausum hala, að svo miklu leyti sem aðild að Evrópska efnahagssvæðinu kemur ekki í veg fyrir slíkt, og jafnframt fá að njóta ýmissa kosta sem aðild að Evrópska efnahagssvæðinu hefur fært ís­lenskum kapítalistum, t.d. ódýrs, erlends vinnuafls. Óbreytt ástand að öðru leyti „þjónar.... hagsmunum þjóðarinnar". Þessi hugsun kom t.d. skýrt fram hjá Árna Mathiesen, fjármálaráðherra, í samtali við Ingibjörgu Sólrúnu í Kastljósþætti í gærkvöld. Af orðum hans mátti ráða að væru Íslendingar aðilar að ESB gætu þeir t.d. ekki farið öðru hverju í þessar gríðarlegu uppsveiflur í hagkerfinu, með allt að 8% hagvexti á ári, sem færðu þeim bæði auð og velsæld langt umfram það sem þekktist í Evrópusambandinu. Það kom ekki fram í máli Árna en er sjálfsagt að hafa í huga að ávinningur almennings af uppsveifl­unni rýrnar yfirleitt verulega eða hverfur jafnvel fyrr en síðar í niðursveiflunni, sem á eftir fylgir. Það eru fyrst og fremst íslenskir kapítalistar sem hagnast á þessum stórfelldu uppsveiflum og ekki síst eftir að þeim opnuðust leiðir til að koma fjármagni sínu undan niðursveiflunni í skjól stöðugleikans í Evrópusamband­inu. Hagur íslenskra kapítalista af sjálfstæðri hagstjórn Íslendinga er því ótvíræður og skiljanlegt að þeir séu tregir að missa hana að nokkru leyti í hendur starfs- og trú­bræðra sinna í ESB. Íslenskir kapítalistar í Sjálfstæðisflokknum og Vinstri-grænir geta þannig sameinast í afstöðu sinni gagnvart aðild að ESB og nánu samstarfi við kapítalista þar þó að ólíkar hvatir og gagnstæð hugmyndafræði liggi að baki þessari afstöðu svo óskyldra stjórnamálaafla.

            Samfylkingin hefur í afstöðu sinni til aðildar að Evrópusambandinu lagt áherslu á gildi stöðugleika í efnahagsstarfsemi fyrir hagsmuni þjóðar í heild og til lengri tíma litið. Mörgum hagfræðingum hugnast einnig sá stöðugleiki sem færðist væntanlega yfir íslenskt efnahagslíf og þjóðarbúskap ef Íslendingar gerðust aðilar að ESB. Endanlegt svar við spurningunni um aðild hlýtur svo að ráðast af pólitískri sannfæringu eða skoðun á því hvor leiðin sé affarasælli fyrir þorra Íslendinga, dínamískur öldugangur, þar sem skiptast á öldufaldar og öldudalir og brimið skolar stundum miljörðum í fárra hendur og/eða til annarra landa, eða lygnari hafflötur þar sem gefur oftar á sjó og ekki er sama hættan á að aflanum skoli út aftur. Afstaða Vinstri-grænna á sér hugmyndafræðileg rök en hún mun aldrei verða öðrum til gagns en íslenskum kapítalistum og frjálshyggðum mark­aðstrúarmönnum sem vilja halda sjálfræði íslenskra kapítalista í hinu litla, íslenska hagkerfi. Draumur Vinstri-grænna um sósíalískt sældarríki á lítilli eyju í Norður-Atlants­hafi verður - á meðan heimsbyggðin veltist áfram eftir braut veraldarvæðingar - aldrei annað og meira en þetta: Draumsýn. Vinstri-grænir verða að hafa pólitískan merg til að leita raunsærri og „pragmatískari" leiða til að koma böndum á óheftan kapítal­isma.

            Öllum er okkur hollt að halda áfram að hugsa og vega og meta kosti og ókosti aðildar að ESB. Síðan, í ljósi þess sem forystumenn þjóðarinnar ætla út frá pólitískri sannfæringu sinni að sé öllum landsmönnum fyrir bestu og telja að sé í samræmi við meirihlutavilja kjósenda, ber stjórnvöldum, hver svo sem þau eru, að marka ákveðna stefnu á þessu ári varðandi samskipti Íslendinga við ESB. Af þeim sökum er brýnt að spurningin um aðild eða ekki aðild að Evrópusambandinu verði eitt af kosningamálunum í vor.