48. Tumaganga með þjóðareign og náttúruauðlindum

   

            Hvers vegna er stjórnarandstaðan og framsóknarmenn að tönnlast á því sýknt og heilagt að þurfi í öllum guðs bænum að binda það í stjórnarskrána að náttúruauðlindir á landi og í sjó á yfirráðasvæði íslenska ríkisins séu eign þjóðarinnar, sameign þjóðarinnar, þjóðar­eign. Þessi hugtök merkja í sjálfu sér ekki neitt fram yfir það sem felst í því að íslenska ríkið hefur fullveldisrétt yfir þessum náttúruauðlindum. Íslenski löggjafinn getur sett þær reglur, sem hann kýs, um nýtingu þessara auðlinda svo fremi sem þær brjóta ekki í bága við stjórn­arskrána, t.d. eignarréttarákvæði hennar. Það kemur líka glöggt fram í greinargerð með hinu hraðsoðna stjórnlagafrumvarpi að höfundar frumvarps­ins líta svo á að hugtakið „þjóðareign" merki ekki nokkurn skapaðan hlut þegar grannt sé skoðað; í því felist einvörðungu - og er einhver langsóttasta orð­skýring sem ég hef augum litið - sú yfirlýsing að Íslendingar hafi allir sameiginlega hagsmuni af því að nýting auðlinda til lands og sjávar fari fram með skynsam­legum hætti.

            Ég átta mig ekki almennilega á hvað menn hugsa sér að muni breytast ef frumvarps­ákvæðið nær inn í stjórnarskrána. Hitt er í mínum huga alveg ljóst að íslenska ríkið hefur fullveldisrétt yfir öllum nátt­úruauðlindum Íslendinga og Alþingi getur þess vegna samþykkt lög sem afnema kvótakerfið og heimila öllum Íslendingum að stunda fiskveiðar hér við land. Slíkt mundi ekki brjóta í bága við eignarréttarákvæði stjórnarskrár; jafnvel þó að kvótagreifar líti nú á veiðiheimildir sínar sem eign og fallist hafi verið á það með nokkrum hætti af dómstólum að um þessar veiðiheimildir gildi reglur eignarréttarins, er það ekki bundið í stjórnarskrá að eignir megi ekki rýrna vegna þess að markaðsvirði þeirra fellur. (Hitt er svo annað mál að sjávarútvegur Íslendinga þyrfti all­langan tíma til að laga sig að nýjum aðstæðum í þessum efnum.) 

            Meirihluti á Alþingi taldi það einhverju sinni skynsamlega nýtingu á fiskistofnum að úthluta takmörkuðum veiðiheimildum til ákveðins hóps einstaklinga og fyrir­tækja og heimila mönnum að stunda viðskipti með þessar veiðiheimildir. Markaðurinn hefur verðlagt þessar veiðiheimildir í hina takmörkuðu auðlind, fiski­stofnana, líkt og markaðurinn verðleggur t.d. hlutabréf í fyrirtækjum. Meirihluti á Alþingi hefur ekki enn séð neina ástæðu til eða talið rétt að bregðast með einhverjum hætti við þessum viðskiptum með veiðiheim­ildir eða  verðlagn­ingu markaðarins á þeim. Þjóðin hefur því orðið að sætta sig við að þessar veiðiheimildir eru metnar til verðs, ganga kaupum og sölum og falla jafnvel í arf. Ýmsir hafa hagnast ótæpi­lega og fyrirhafnarlítið en á móti kemur að staða sjávarútvegsins er mun betri nú en oftast áður; að því leyti hefur kvótakerfið verið allri þjóðinni til nokkurra hagsbóta.

            Það má vel vera að hefði mátt haga þessari fisk­veiðastjórnun einhvern veginn öðru vísi en tiltekin leið varð fyrir valinu. Við sitjum uppi með hana, hvort sem okkur líkar betur eða verr. Alþingi getur svo gert hvað sem það vill, hvort sem er að finna í stjórnarskránni eða ekki inni­haldslaust ákvæði um „þjóðareign". Alþingi getur haldið kvótakerfinu óbreyttu um aldur og ævi, það getur heimilað öllum að nýta sér auðlindir sjávar eða látið sér detta í hug jafnvel að breyta tilhögun á stjórnun fiskveiða hér við land. Kvóta­kerfið er ekkert náttúru­lögmál. Það byggir á lögum frá Alþingi, lögum sem endurspegla hvernig fullveldisréttur íslenska ríkisins nær til náttúruauðlinda á landi og í sjó innan yfirráðasvæðis þess.   

 

           

 

Athugasemdir

[Jón Örn Marinósson, 10.3.2007 kl. 13:08]

Nei, ég var ekki sammála meirihluta Alþingis fyrir 20 árum. Ég lít svo á að sú ákvörðun að breyta úthlutuðum veiðiheimildum í einskonar "verðbréf" og gefa þeim þannig ótæpilegt markaðsvirði hafi verið ein afdrifaríkustu mistök íslenskra stjórnamálamanna á 20. öld. En við búum nú við afleiðingar þessara mistaka. Við eigum hins vegar ekki að sætta okkur við þessar afleiðingar. Við verðum að leita leiða til þess að rýra verðgildi veiðiheimildanna og vinda þannig smám saman ofan af ranglætinu og misskiptingunni. Það verður vandaverk og tekur eflaust langan tíma því að kvótakerfið er á 20 árum orðið samgróið íslensku markaðshyggjusamfélagi. Frumvarpsákvæðið inn í stjórnarskrána, sem nú er deilt svo um, breytir engu að þessu leyti. - Verst þykir mér að menn skuli hafa ákveðið að endurtaka sömu mistök í landbúnaðinum og búa til framleiðslukvóta á jarðir með sömu formerkjum nánast og fiskveiðikvótann. Það hlýtur að vera hægt að koma á skynsamlegri nýtingu á náttúruauðlindum án þess að færa um leið miljarðaverðmæti yfir í vasa fárra og skilja allan þorra fólks eftir sem leiguliða.