50. Tumaganga með sök í sameign

 

            Hver ber sök á því hvernig fór? Jón Sigurðsson er ekki í nokkrum vafa en ég trúi því ekki að hann segi það sem honum býr í brjósti.

            Þegar grannt er skoðað voru það fyrstu mistök - eða grundvallarsök - í auðlindamálinu - og skrifast á reikning Sjálfstæðisflokksins - að setja hina margfrægu setningu með þessu tiltekna orðalagi -  Ákvæði um að auðlindir sjávar séu sameign íslensku þjóðarinnar verði bundið í stjórnarskrá. - inn í stefnuyfir­lýsingu ríkisstjórnar Sjálfstæðisflokks og Framsóknar­flokks frá 23. maí 2003. Nú hefur komið í ljós að Sjálfstæðismenn voru aldrei samþykkir því sem fólst í þessari setningu.

            Það er strangt til tekið ekki á valdi neinnar einnar ríkisstjórnar að tryggja með stjórnarsáttmála að tilteknum beytingum á stjórnarskrá verði komið í gegnum Alþingi. Höfundar stefnuyfirlýsingarinnar munu eflaust svara því til að fyrrgreinda setningu beri að lesa sem yfirlýsingu þess efnis að báðir stjórnarflokkarnir séu sammál um að auðlindir sjávar eigi að vera sameign þjóðarinnar - nú þjóðareign - og að ríkisstjórnin ætli að leggja stjórnlagafrumvarp þess efnis fyrir Alþingi og ná samstöðu allra flokka um það áður en kjörtímabilinu lýkur; orðalagið hafi í raun verið of afdráttarlaust. Það má sættast á þessa rýmri túlkun á setningunni og með hliðsjón af frásögnum af umfjöllun um „sameignarákvæði" í stjórnalaganefndinni er ljóst að byrjað var að vinna að því í samvinnu við stjórnarandstöðuna að leggja fram á Alþingi, sem nú situr, stjórn­lagafrumvarp þessa efnis.

            Þar sem stjórnarandstöðu­flokkar hafa á síðustu fjórum árum lýst því yfir margoft að þeir telji það grundvallaratriði og réttlætismál að binda í stjórnarskrá að þjóðin eigi auðlindir sjávar, verða afdrif málsins í stjórnarlaganefnd ekki skýrð með öðrum rökum en þeim að Sjálfstæðisflokkurinn hafi ekki - þrátt fyrir setninguna margfrægu í stjórnarsáttmálanum - verið samþykkur því að binda ákvæði þessa efnis í stjórnarskrána. Hugur sjálfstæðismanna fylgdi ekki máli. Þar liggur sökin á því hvers vegna málið dagaði uppi í gær.

            Formaður Framsóknarflokksins reynir nú að kenna stjórnarandstöð­unni um hvernig fór og ber hana þungum sökum. Ég get fallist á að stjórnarandstaðan gerði þau mistök að nota mikilvægt „prinsippmál", sem varðar alla þjóðina, í pólitískum tilgangi þar sem reynt var að niður­lægja Framsóknarflokkinn. Stjórnarandstaðan byrjaði á því að lýsa fullum stuðningi við að koma málinu í gegnum þingið, bauð Framsóknar­flokknum jafnvel samstarf um afgreiðslu málsins ef Sjálfstæðismenn væru tregir til að samþykkja stjórnlagafrumvarpið.

            Þegar stjórnarandstöðunni varð ljóst að Sjálfstæðisflokkurinn vann ekki af fullum heilindum að málinu, ákvað hún að nota málið til þess að klekkja á Fram­sóknarflokknum og sýna fram á að hann væri viljalítið verkfæri í höndum Sjálf­stæðismanna. Óljós hugtakanotkun eða álit lögfræðinga réðu engum úrslitum um afstöðu stjórnarandstöðunnar. Fyrir henni var það aðalatriði að sýna þjóðinni fram á að Framsókn hefði enn einu sinni farið sneypuför - eins og Össur orðaði það - í samstarfi sínu við Sjálfstæðismenn.

            Stjórnarandstaðan getur ekki verið hreykin af því að nota jafn mikilvægt mál í pólitískum kosningaslag á þinginu en það er ekki sanngjarnt að láta hana axla sök á því hvernig fór. Sökin liggur hjá Sjálfstæðisflokknum, samstarfsflokki Framsóknar í ríkisstjórn, sem sá sér pólitískan akk í því að koma ekki fram af heilindum, þegar auðlindasetningin var sett inn í stjórnarsáttmálann í maí 2003. Forysta flokksins hefur  æ síðan reynt að koma í veg fyrir að Sjálfstæðismenn neyddust með einhverjum hætti að standa við þetta tiltekna loforð. Jón Sigurðsson er sár en það er einnig sárt að heyra hann hlífa þeim við ásökunum sem síst skyldi.

            Úrslit málsins nú breyta líklega engu um að öðru leyti hversu langt er í það að ákvæði af þessu tagi verði sett í stjórnarskrá. Með hliðsjón af hversu hratt og í reynd fljótfærnislega var staðið að málinu nú má telja víst að ákvæðið hefði hlotið ýtarlegri umfjöllun og verið breytt í lögbundinni annarri meðferð þess á Alþingi sem kemur saman eftir kosningar í vor. Breytt ákvæði yrði þá að leggja aftur fyrir nýkjörið Alþingi og - sé ekki reiknað með að þing yrði rofið á næsta kjörtímabili -hefði slíkt breytt frumvarp til stjórnarskrárákvæðis ekki orðið að lögum fyrr en í fyrsta lagi árið 2011. Við stöndum því í sömu sporum nú og áður en kom til þessa sýndarleiks á Alþingi Íslendinga í mars 2007.