53. Tumaganga með Aþeningum, Alcan og lýðræðinu

             Í Aþenu forðum var það ákveðið með „lýðræðislegri" kosningu hvort menn skyldu sendir í útlegð eða ekki. Borgarar með kosningarétt, sem voru ekki ýkja stór partur af Aþeningum í heild, svona „lýðræðis­lega" séð, greiddu atkvæði með því að skrifa eða skrifa ekki nafn þess, sem átti að „kjósa" til útlegðar á leirkerabrot eða „ostraka" sem látin voru í „kjörkassa". Þaðan er komið orðið „ostrakismi" í ýmsum Evrópumálum.

            Hafnfirðingar gegndu svona Aþeningahlutverki á laugardaginn var. Niður­staðan varð svolítill „ostrakismi" fyrir Rannveigu Rist og stórfyrir­tækið, sem hún er fulltrúi fyrir, Alcan. Og það verður að segjast eins og er að núna á laugardaginn eins og stundum í Aþenu forðum er óvíst hvort út­legðardómurinn hafi verið sanngjarn, réttlátur eða skynsamleg niðurstaða. Það var líka afleitt hversu mjótt var á munum.

              Ekki alls fyrir löngu las ég blaðagrein þar sem höfundur af arabísku bergi brotinn velti fyrir sér möguleikum á því að koma á lýðræði að vestrænni fyrir­mynd í svokölluðum Arabalöndum. Þar nefndi hann m.a. að fjöl­mörgum íhaldssömum Aröbum og ekki síst þessum venjulega borgara þætti lýðræði ekki skynsamleg aðferð við stjórn þorpa, sveitarfé­laga og ríkja. Þeim þætti ekki líklegt að komist yrði að bestu og skyn­samlegustu niðurstöðu ef öllum væri gefið færi á að hafa áhrif á úrslit máls með atkvæði sínu. Fyrir því væri löng hefð á þessum slóðum að sérstakt ráð reynslu­ríkra og skynsamra manna tæki allar mikilvægar ákvarðanir fyrir félagsheildina. Það væri dæmalaus léttúð af vestrænum lýðræðisríkjum að láta slíkar ákvarðanir velta á skoðunum manna sem hefðu hvorki reynslu, vit né þekkingu til að sjá hvað væri öllum fyrir bestu en létu eiginhagsmuni, áróður eða fortölur annarra ráða afstöðu sinni.

            Þó að ég sé sannfærður um að lýðræðið sé - til lengri tíma litið - að flestu leyti illskásta stjórnarform, sem fundið hefur verið upp, er ekki hægt að horfa fram hjá þessum galla á lýðræð­inu. Þess vegna getur það verið varasamt að nota lýðræðið sem beint stjórntæki í þeim skilningi að láta ákvarðanir um einstaka afgreiðslu tiltekins máls, aðgerðir eða fram­kvæmdir velta á meirihlutaniðurstöðu í kosningum sem snúast eingöngu um afstöðu til þessa tiltekna atriðis. Ef allt er með felldu eiga lýðræðis­lega kjörnir fulltrúar al­mennra kjósenda á þingi eða í sveitarstjórnum að taka slíkar ákvarðanir - og standa og falla með þeim. Þeir eiga flestir að vera betur til þess færir og hafa til þess meiri yfirsýn en hinn almenni borgari. Ef niðurstaða slíkra full­trúa, hvort sem er á þingi eða í sveitar­stjórn, er í hreinni andstöðu við vilja alls þorra kjósenda er eitthvað bogið við lýðræðislega stjórnar­hætti í landinu.

           Og enn fæ ég ekki losnað undan þeirri meiningu að í Hafnarfirði hafi meirihluti Samfylkingarmanna í bæjar­stjórn skotið sér undan þeirri pólitísku ábyrgð að taka afstöðu til þess hvort heimila ætti stækkun á álverinu í Straumsvík eða ekki. Og það er ekki gott vegarnesti í aðdraganda kosninga fyrir stjórnmálaflokk sem sætir gagnrýni fyrir að marka sér ekki næga skýra afstöðu til ýmissa málefna sem ágreiningur er um í samtímanum.