57. Tumaganga í fýlu út af pólitíkinni

              Við Tumi gengum áðan þungum skrefum meðfram bæjarlæknum hans Gunnars Birgis - við ypptum öxlum öðru hverju eins Jón Sigurðsson og var ekkert stopp hjá okkur fremur en hjá honum á bringusundinu.

            Það kemur auðvitað engum við í sjálfu sér en ég segi það samt og skrifa að við erum í fýlu þessa dagana. Við höfðum hlakkað báðir til kosningabaráttunnar en erum nú orðnir sammála um að aldrei hafi verið jafndauflegt andrúms­loft í kringum íslenska pólitík og núna. Þetta er með ólíkindum. Í aðdraganda alþingiskosninga 12. maí árið 2007, kosninga sem gætu orðið ögurstund fyrir íslenskt samfélag í upp­hafi 21. aldar, er eins og stjórnmálamönnum þyki ekki um neitt að berjast.

            Kannski eru kjósendur líka á þessari skoðun. Við séum búin að ná lokatakmarkinu. Kjósendur eru kannski flestir búnir að slá lán fyrir nýjum LCD-flatskjá og standa í þeirri trú að þeir muni líklega eiga fyrir afborg­unum af bílnum næstu fimm árin og af íbúðinni næstu 38 árin; m.ö.o. að þetta sé allt í þokkalegu standi eins og er. Fyrir þennan venjulega Jón eða þessa venjulegu Gunnu skipti meira máli hvaða greiðslumat þau hafa en hvaða stjórnmál­skoðun þau hafa. Fyrir framtíð þessa venjulega Jóns eða þessarar venjulegu Gunnu sé það meira úrslitaatriði í hvaða banka þau eru en í hvaða stjórnmálaflokki þau eru.

            Línur hafa skerpst til muna í íslensku sam­félagi á 16 ára valdatíma Sjálfstæðisflokks­ins; ríkisstjórnir Framsóknarmanna og Sjálfstæðisflokks hafa smám saman verið að þoka íslensku samfélagi í átt frá hinu norræna velferðar­módeli í átt að hinu bandaríska frjáls­hyggju­módeli sem byggir á nær óheftu athafnafrelsi stórkapítalista. Að réttu lagi ættu kosn­ingarnar nú að snúast um hvort íslenskir kjósendur vilja halda áfram á þeirri braut eða færa íslenskt samfélag aftur nær hinu evrópska og norræna módeli. Kosningabaráttan nú ætti að snúast af krafti um grundvallar­stefnur við stjórn og mótun samfélagsins. En það hefur ekki gerst enn sem komið er.

            Svo virðist sem stjórnarandstöðuflokkarnir, þeir sem hafa mestan ávinning af að ræða grund­vallarstefnur, hafi ákveðið að beina kosn­ingabarát­tunni ekki inn á þessar skýrt, afmörk­uðu brautir. Við Tumi vitum ekki hvers vegna það hefur gerst. Það er engu líkara en stjórnmálamenn og frambjóðendur vilji nú eingöngu ræða málefni þar sem afstaða þeirra ræðst ekki af grundvallarviðhorfum í pólitík heldur af tilfinningum eða samúð eða strategískri ákvörðun um að ná í fleiri atkvæði með því að láta gott af sér leiða til tiltekins hóps fólks sem segir að hagsmunir sínir hafi verið fyrir borð bornir á síðasta kjörtímabili o.s.frv. Ég segi ekki að það sé ekki ofur eðlilegt að málefni af þessu tagi beri á góma í kosningabaráttu en þau mega ekki yfirskyggja eða kæfa átakaumræðu um grundvallarviðhorf. Þrátt fyrir allt eru það grundvallarviðhorf í stjórnmálum sem ráða því hvert við stefnum og hvernig samfélag er búið til hér á landi.  

 

 

   

           

                  

56. Tumaganga með blessaðri samkynhneigðinni

             Það vakti allhörð viðbrögð margra í íslensku samfélagi þegar biskup Íslands taldi í sig kjark í predikunarstól á nýársdag árið 2006 til að andæfa eins mjúklega og honum var unnt þeirri ósk samkynhneigðra einstaklinga að kirkjan heimilaði þeim að ganga í kristilegt hjóna­band og tæki að sér að veita samkyn­hneigðum mönnum þetta sakramenti. Biskup orðaði það svo að kirkjan eða öllu heldur þjónar hennar og höfuðklerkar gætu ekki brugðist strax við slíkri ósk með jákvæðum hætti, þeir yrðu að fá tíma til að vega og meta málsatriði. Biskupinn hafði ekki einurð í sér til að segja eins og er að samkvæmt kristnum trúarsetn­ingum og kenningagrunni kirkjunnar er það stranglega bannað að gefa samkyn­hneigða einstaklinga saman fyrir augliti drottins og með fulltingi prests á sama hátt og tíðkast að gera þegar gagnkyn­hneigðir einstaklingar eiga í hlut. Og enn einu sinni hefur þetta mál um hjónavíglsur samkynhneigðra einstaklinga orðið til þess að setja íslensku þjóðkirkjuna í vanda þar sem prestar hennar tóku málið til umræðu á prestastefnu norður á Húsavík. Niður­staðan var örstutt skref í átt til málamiðlunar sem hefur nú þegar vakið hörð viðbrögð á meðal samkynhneigðra einstaklinga. 

            Ég átta mig ekki á hvers vegna prestar íslensku þjóðkirkjunnar eru að fara svona undan í flæmingi. Kristin kirkja hefur nú þegar svar við ósk samkyn­hneigðra einstaklinga. Heilög ritning, grundvallarrit krist­inna manna, tekur af allan vafa um þetta mál. Drottinn hefur vanþókun á sam­kynhneigð. Í Biblíunni, þessari margsíteruðu bók er að finna orð guðs og rétta útleggingu á þeim, ef ég hef skilið rétt minn barnalærdóm og boðskap kirkj­unnar. Kristnir menn og þar með kristin kirkja lúta forsögn, boðum og bönnum hins almáttuga guðs og viðurkenna ekki annað hjóna­bandssakramenti en hjónaband gagnkynhneigðra einstakl­inga, karls og konu. Kirkjan og þjónar hennar hér á Íslandi hafa enga heimild til að virða fyrirmæli guðs að vettugi og því síður geta þessir aðilar fundið það upp hjá sér að það hljóti að vera í lagi, miðað við breytt samfélag og breytt viðhorf í upphafi 21. aldar, að samþykkja breytingatillögu við lögmál og forskriftir guðs og heimila kristilegt hjónaband samkyn­hneigðra einstaklinga.

            Mér skilst af ritum kirkjunnar að guð sé almátt­ugur og alvitur, hann sjái allt fyrir og hafi allt heimsins ráð í hendi sér allt til enda veraldar. Guði hefur því verið fyllilega ljóst fyrir á að giska 4000 árum, þegar hann fór að útlista fyrir nokkrum útvöldum í Mið-Austurlöndum hvað sé heimilt og hvað sé ekki heimilt, að í upphafi 21. aldar kæmi fram ósk frá samtökum samkynhneigðra einstaklinga á Íslandi að þeir vildu fá að ganga í hjónaband frammi fyrir altari með sama hætti og gagnkynhneigð karl og kona. Guð tók þá þegar afstöðu til þessarar málaleitanar samkynhneigðra. Hann sagði að við þeirri ósk gæti hann ekki orðið, hann hefði vanþóknun á samkynhneigð.

            Sumir kynnu að vilja halda því fram að mætti gera ráð fyrir að guð hefði skipt um skoðun. Í föðurlegum kærleika sínum hefði honum orðið ljóst núna á síðustu árum að væri harðneskjuleg afstaða að meina samkynhneigðu og sanntrúuðu ágætisfólki að njóta sakra­mentis hjónabandsins. En það er út í hött að gera ráð fyrir að sá sem er alvitur skipti um skoðun. Hinn alvitri kemst strax í upphafi að réttri niðurstöðu; annars væri hann ekki alvitur, sæi allt fyrir og vissi allt fyrir; hann væri ekki guð almáttugur, guð kristinna manna. Biskupar og prestar geta skipt um skoðun að því er varðar hjónavíslu samkynhneigðra en þá skipta þeir um leið ekki aðeins um skoðun heldur líka um trú, kennisetningar, guð og kirkju.

            Krafa eða ósk samkynhneigðra einstaklinga um að fá heimild til að láta gefa sig saman í hjónaband innan vébanda kristinnar kirkju hefur sett yfirstjórn og starfsmenn kirkjunnar í mikinn vanda. Það gildir ekki aðeins um íslensku ríkiskirkjuna heldur um kristnar kirkjudeildir um allan heim þar sem samkyn­hneigðir einstaklingar hafa sett fram þessa kröfu. Sé þessari kröfu hafnað er kristin kirkja samkvæm sjálfri sér og þeim grund­vallarkenningum sem hún hefur starfað eftir í um 1700 ár. Sé orðið við þessari kröfu koma enn fleiri brestir en orðið er í boðun kristinnar kirkju og trúverðugleiki þess, sem prestar hennar flytja okkur, verður enn ótrúverðugri.

            Mér er svo sem rétt sama þó að krafa samkynhneigðra, kristinna manna um hjóna­vígslu í kirkju valdi því að prestar þurfi að fara undan í flæmingi með málamiðlunum og séu í mesta basli með að samþætta mannkærleika sinn og réttsýni og heilagt guðsorð. Það er löngu orðið tímabært nú í upphafi 21. aldar að augu manna opnist fyrir því að trúarbrögð, sem eiga sér rætur í eyðimörkum Mið-Austurlanda, gyðingdómur, kristni og íslam, hafa skapað fleiri vandamál en þau hafa leyst, hafa valdið meiri hörmungum en þau hafa fengið afstýrt. Og samkynhneigðir einstaklingar geta verið þess fullvissir að það er hægt að vera manneskja með fullum réttindum og meira að segja góð manneskja í sambúð án þess hafa til þess blessun frá klerkum þessara trúarbragðakenninga.

 

           

                

55. Tumaganga eftir brunann við Lækjartorg

              Ég er sammála Agli Helgasyni á visir.is þegar hann skrifar um húskumbald­ana sem brunnu á horni Lækjargötu og Austurstrætis á síðasta vetrardag. Þetta voru skrum­skældar leifar af fornminjum sem hafði verið sýnd þvílík vanvirða og skeyting­ar­leysi síðan um miðja síðustu öld að það er - þrátt fyrir allt - framfaraskref í sögu Kvosarinnar að höfuðskepn­urnar ákváðu loks að taka af skarið og fjarlægja þessa smán úr miðbænum.

            Af gömlum ljósmyndum má sjá að byggingarnar þarna á horninu voru bæjar­prýði í eina tíð. Þeir dagar eru löngu liðnir. Síðustu fjörutíu árin hefur verið níðst á húsunum með ýmsum hætti án þess að nokkur verndunarsinni eða fulltrúi borgaryfir­valda hreyfði andmælum - hvað þá að Reykvíkingar almennt væru að gera athuga­semdir við meðferðina á þessum „menningarverðmætum" eins og kumbaldarnir voru kallaðir hvað eftir annað í viðtölum í gær. Þarna tók ein sjoppan og búllan við af annarri og öllu umturnað í hvert skipti sem þurfti að skipta um virðis­aukaskattsnúmer. Framhliðar húsanna voru brennimerktar með glanna­legum söluskiltum og alþjóð­legum vörumerkjum og ég forðaðist að líta til húsanna þegar ég átti þarna leið framhjá.

            Eftir á að hyggja og úr því að dugmiklum afburðamönnum í slökkviliði höfuðborgarinnar tókst að afstýra mögulegum, hörmulegum afleiðingum af stórbruna í miðbæ Reykjavíkur og einangra tjónið við húsin á horninu, getur maður leyft sér að halda því fram að bruninn hafi verið lán í óláni. Nú gefst tækifæri til að reisa þarna á horninu nýjar og fallegar byggingar þar sem má þætta saman nútíma og liðna tíð. Nú gefst tækifæri til að flíkka upp á Lækjartorg. Nú gefst tækifæri til að fylla upp í gapið á milli steingaflanna á Iðuhúsinu og Eymundssonarhúsinu og skapa heildstæðan flöt þarna á horninu sem gleður augað. Því að í framhaldi af þessu er að sjálfsögðu einsýnt að menn rífa Hressingarskálann sem er líka afskræmd leif frá gömlum tíma og er löngu orðið brýnt að láta hverfa.

 

                             

54. Tumaganga í þunglyndiskasti út af kosningabaráttu

              Upp er runnið tímaskeið kosningabaráttunnar, tímaskeið blekkinga, tímaskeið söluhvetjandi skilaboða, sem hafa enga raunverulega merkingu,  tímaskeið hug­mynda­fræðilegrar lognmollu, tímaskeið frambjóðenda sem maka sig og tilheyrendur í einhverju pólitísku sultutaui sem þeir láta háskólamenntaða sérfræðinga í markaðs­setningu á límonaði og barna­bleyjum ata yfir grundvallaratriði í stjórnmálaviðhorfum. Við Tumi verðum að draga djúpt andann til þess að halda stillingu okkar og andlegu jafnvægi frammi fyrir þessum markaðsskafrenningi af útpældum kosninga­áróðri. Ég þoli ekki stjórnmálabaráttu þar sem stjórnendur hennar virðast líta svo á að kjósendur velji stjórnmálaskoðanir eins og þeir velja morgukorn eða gera upp hug sinn hvort þeir vilja kók eða pepsí. Kannski margir gera það. Hvað gerist þá í kanslarakosningum einhvers staðar árið 2033?

            Í einum umræðuþættinum af öðrum sitja nú svokallaðir pólitískir andstæðingar og þrefa um prósent og tölur og hina og þessa statistíkk. Frambjóðendur glefsa hver í annan í sjónvarpi og útvarpi út af einhverjum stundlegum við­fangs­efnum eins og álverum, vöntun á hjúkrunarrýmum fyrir aldraða, eða biðlistum eftir mjaðmaliðaað­gerðum. Stundum fær maður jafnvel á tilfinninguna að stjórnmálaflokkarnir ætli að láta einstaka þáttagerðarmenn í sjónvarpi og útvarpi ráða því hvaða mál verði svo­kölluð kosningamál.

            Alþingiskosningar og aðdragandi þeirra eiga að snúast um grundvallarskil í stjórnmálum, skilin á milli óhefts kapítalisma og sósíal-demókratisma. Það er á milli þessara tveggja kerfa sem kjósandi á að velja. Þannig var það fyrir eitthundrað árum og þannig er það enn. Við Tumi þolum ekki útvötnun fjölmiðla og áróðursmeistara á þessum grundvallarskilum í stjórnmálaviðhorfum. Það er áróðursbragð af hálfu hægrisinnaðra stjórnmálaafla að halda því fram að þessi skil séu horfin. Það er sárgrætilegt að horfa upp á fulltrúa sósíal-demókratismans svara þessum áróðri með einhverri lognmollu á flökti í kringum statistíkk og prósentu­tölur.

            Við Tumi er í engum vafa nú fremur en hann afi minn og tíkin hans Snotra þegar þau röltu eftir fjárgötunni á leið á kjörstað í eina tíð: Auðvald eða samfélagsvald - um þetta tvennt stendur valið. Við ætlum ekki að hlusta á fleiri stjórnmálaumræður fyrir yfirvofandi alþingiskosningar. Við treystum okkur til þess að velja á milli grundvallarviðhorfa án þess.   

                     

53. Tumaganga með Aþeningum, Alcan og lýðræðinu

             Í Aþenu forðum var það ákveðið með „lýðræðislegri" kosningu hvort menn skyldu sendir í útlegð eða ekki. Borgarar með kosningarétt, sem voru ekki ýkja stór partur af Aþeningum í heild, svona „lýðræðis­lega" séð, greiddu atkvæði með því að skrifa eða skrifa ekki nafn þess, sem átti að „kjósa" til útlegðar á leirkerabrot eða „ostraka" sem látin voru í „kjörkassa". Þaðan er komið orðið „ostrakismi" í ýmsum Evrópumálum.

            Hafnfirðingar gegndu svona Aþeningahlutverki á laugardaginn var. Niður­staðan varð svolítill „ostrakismi" fyrir Rannveigu Rist og stórfyrir­tækið, sem hún er fulltrúi fyrir, Alcan. Og það verður að segjast eins og er að núna á laugardaginn eins og stundum í Aþenu forðum er óvíst hvort út­legðardómurinn hafi verið sanngjarn, réttlátur eða skynsamleg niðurstaða. Það var líka afleitt hversu mjótt var á munum.

              Ekki alls fyrir löngu las ég blaðagrein þar sem höfundur af arabísku bergi brotinn velti fyrir sér möguleikum á því að koma á lýðræði að vestrænni fyrir­mynd í svokölluðum Arabalöndum. Þar nefndi hann m.a. að fjöl­mörgum íhaldssömum Aröbum og ekki síst þessum venjulega borgara þætti lýðræði ekki skynsamleg aðferð við stjórn þorpa, sveitarfé­laga og ríkja. Þeim þætti ekki líklegt að komist yrði að bestu og skyn­samlegustu niðurstöðu ef öllum væri gefið færi á að hafa áhrif á úrslit máls með atkvæði sínu. Fyrir því væri löng hefð á þessum slóðum að sérstakt ráð reynslu­ríkra og skynsamra manna tæki allar mikilvægar ákvarðanir fyrir félagsheildina. Það væri dæmalaus léttúð af vestrænum lýðræðisríkjum að láta slíkar ákvarðanir velta á skoðunum manna sem hefðu hvorki reynslu, vit né þekkingu til að sjá hvað væri öllum fyrir bestu en létu eiginhagsmuni, áróður eða fortölur annarra ráða afstöðu sinni.

            Þó að ég sé sannfærður um að lýðræðið sé - til lengri tíma litið - að flestu leyti illskásta stjórnarform, sem fundið hefur verið upp, er ekki hægt að horfa fram hjá þessum galla á lýðræð­inu. Þess vegna getur það verið varasamt að nota lýðræðið sem beint stjórntæki í þeim skilningi að láta ákvarðanir um einstaka afgreiðslu tiltekins máls, aðgerðir eða fram­kvæmdir velta á meirihlutaniðurstöðu í kosningum sem snúast eingöngu um afstöðu til þessa tiltekna atriðis. Ef allt er með felldu eiga lýðræðis­lega kjörnir fulltrúar al­mennra kjósenda á þingi eða í sveitarstjórnum að taka slíkar ákvarðanir - og standa og falla með þeim. Þeir eiga flestir að vera betur til þess færir og hafa til þess meiri yfirsýn en hinn almenni borgari. Ef niðurstaða slíkra full­trúa, hvort sem er á þingi eða í sveitar­stjórn, er í hreinni andstöðu við vilja alls þorra kjósenda er eitthvað bogið við lýðræðislega stjórnar­hætti í landinu.

           Og enn fæ ég ekki losnað undan þeirri meiningu að í Hafnarfirði hafi meirihluti Samfylkingarmanna í bæjar­stjórn skotið sér undan þeirri pólitísku ábyrgð að taka afstöðu til þess hvort heimila ætti stækkun á álverinu í Straumsvík eða ekki. Og það er ekki gott vegarnesti í aðdraganda kosninga fyrir stjórnmálaflokk sem sætir gagnrýni fyrir að marka sér ekki næga skýra afstöðu til ýmissa málefna sem ágreiningur er um í samtímanum.          

               

           

52. Tumaganga með jafnræði í kosningabaráttu

 

 

            Það er nú það allranýjasta, Tumi, í okkar alfullkomna lýðræðis- og jafnræðis­ríki að stjórnmálaflokkarnir eru að reyna koma sér saman um að eyða ekki of miklu í auglýsingar fyrir kosningarnar. Þeim finnst það skekkja lýðræðið ef einhver einn stjórn­málaflokkur nær að ná í fleiri atkvæði með því einu að geta ausið út miljónum í gegndarlausar auglýsingar.

            En ég hef líka heyrt að það sé verið að reyna að ná sam­komulagi um ýmis fleiri atriði sem stjórnmála­mönnum þykir mikils um vert að flokkarnir virði sín á milli svo að baráttan verði í sönnum jafn­ræðis­anda. Óljúgfróðir menn hafa sagt mér að sé unnið að samkomulagi um að setja þak á kosningaloforð þannig að hver flokkur megi ekki koma með fleiri en 10 kosningaloforð, sem hann ætlar að efna, og ekki fleiri en 50 kosn­ingaloforð sem hann ætlar ekki að efna. Mér skilst að málið hafa strandað í bili á Framsóknarflokknum, þar sem mönnum þykir fyrri talan of há og seinni talan of lág, og á Samfylkingunni þar sem menn hafa ekki enn getað komið sér saman um kosningaloforð, hvorki þau sem á að efna né hin sem á ekki að efna.

            Þá hafa vinstri-græn ámálgað það við aðra flokka að sett verði sú regla í kosninga­baráttunni að fram­bjóð­endur gæti hófs í klæðaburði svo að einstakir flokkar, sem hafa úr miklu að moða, geti ekki heillað til sín kjósendur með því að láta fram­bjóð­endur sína vera augljóslega miklu betur til fara en frambjóðendur annarra flokka, í Armaní og Gucci og hvað þetta heitir nú allt saman. Sævar Karl segir að þetta sé misráðið.

            Það er líka verið að vinna að því í sérstakri þverpólitískri nefnd að kven­fram­bjóðendur geri með sér samkomulag um að stuðla að málaefnalegri baráttu með því að láta sér allar nægja ákveðna lágmarksförðun og noti hvorki augnskugga, fölsk augnhár eða varagloss. Það er að sjálfsögðu óþolandi að láta útlit fólks, sem hefur efni á að fara til förðunarmeistara, rugla dómgreind kjósenda svo að þeir greiði atkvæði þvert á sannfæringu sína.

            Mér skilst líka að sérstök samráðsnefnd stjórnmálaflokkanna sé að reyna að ná samkomulagi um að enginn einn flokkur reyni að skera sig úr og afla fleiri atkvæða með því að hamra á því oftar og af meiri tilfinningaþunga en aðrir flokkar að hann elski landið okkar, elski óspillta náttúru, elski aldraða, elski öryrkja og vilji allt til vinna til þess að vernda náttúruna, vernda börnin, vernda fjölskylduna og stuðla að hamingju þjóðarinnar og meiri velsæld fyrir alla.

Samráðsnefndin hefur mótað tillögu um að í hverri framboðsræðu noti enginn stjórnmála­flokkur meira en eina mínútu til þess að fjalla um hvert af framan­greindum atriðum. Þannig á kosninga­baráttan að verða jafnræðislegri og kjósendum gert auðveldara um leið að gera upp hug sinn á málefnalegum grundvelli.

Ef menn vilja tryggja jafna aðstöðu stjórnmálaflokka í kosningabaráttu er það grundvallaratriði að enginn stjórnmálaflokkur líti út fyrir að elska eitthvað meira en aðrir stjórnmála­flokkar með því að láta frambjóðendur sína tönnlast á því oftar og lengur en frambjóðendur annarra flokka. Samráðsnefndin hefur lagt til að stjórnmálaflokk­arnir noti allir sama vígorðið: Við elskum allir alla jafnt.                 

 

51. Tumaganga með grænu og gráu

             Í ljósi þess hversu illa gengur að finna viðhlítandi lausn á hinu aldagamla deiluefni stjórnmálanna, skiptingu takmarkaðra jarðneskra gæða á milli jarðarbúa, þarf engan að undra þó að við Tumi höfum orðið hvumsa þegar formaður Íslands­flokksins sagði að nú væri ekkert til sem héti hægri og vinstri; á 21. öldinni snerist allt um grænt eða grátt. Ég ætla formanninum ekki svo þröngt sjónarhorn að hann viti ekki af hinni geig­vænlegu misskiptingu á lífsgæðum sem enn er staðreynd á jörðinni. Að líkindum hefur hann einvörðungu verið að tala um íslenskt samfélag. Vænt­an­lega á hann við að skipti engu máli lengur hvort menn á Íslandi aðhyllist einstaklings­hyggju, individualisma, eða félags­hyggju, sósíalisma, því að meginverkefnið í ís­lensku samfélagi á 21. öld sé að hrinda af stað hinni grænu byltingu, hætta iðnvæð­ingu og umhverf­is­­­mót­andi tæknivæðingu og gera náttúruvernd að forgangsverk­efni á Íslandi.  
            Formaðurinn var inntur eftir afstöðu til annarra viðfangsefna í íslenskum stjórnmálum, til kvótakerfis, til landbúnaðarkerfis, til skattkerfis og fleiri hluta. Þar var ekki mikið um svör nema hvað for­maðurinn vitnaði mjög til Norðmanna sem hafa á síðustu árum otað að heiminum ímynd sem byggir á smábændum í þjóðbúningum að spila á harðangurs­fiðlur í óspilltu umhverfi norskra dala og er ætlað að fela hið eina og sanna þjóðartákn Norðmanna í upphafi 21. aldar, olíuborpallinn.
            Ég á enn eftir að sjá fyrir mér hvernig einstaklingshyggjumenn ætla að sam­ræma eftir pólitískum leiðum græna forsjárhyggju og einstaklings­frelsi og einstakl­ings­­fram­tak. Áhersla á umhverfisvernd og viðurkenning á því að maðurinn geti ekki í græðgi sinni gengið of nærri náttúrunni er ekki pólitísk kenning eða pólitísk sann­færing. Þetta er miklu fremur viðhorf til þess hvernig beri að haga efnahagsstarfsem­inni, hvort sem stuðst er við miðstýrt hagkerfi eða hagkerfi kapítalismans. Stjórnmála­flokkar hér á landi eru farnir að sinna umhverfismálum og náttúruvernd og reyna að samþætta þetta tvennt skoðunum sínum á því hvernig eigi að leysa önnur brýn verk­efni stjórnmálamanna á hverjum tíma. Framboðs­flokkur með sannast sagna aðeins eitt mál á stefnuskrá finnst okkur Tuma ekki hugnanlegur kostur í íslenskum stjórnmálum vorið 2007. 

             

50. Tumaganga með sök í sameign

 

            Hver ber sök á því hvernig fór? Jón Sigurðsson er ekki í nokkrum vafa en ég trúi því ekki að hann segi það sem honum býr í brjósti.

            Þegar grannt er skoðað voru það fyrstu mistök - eða grundvallarsök - í auðlindamálinu - og skrifast á reikning Sjálfstæðisflokksins - að setja hina margfrægu setningu með þessu tiltekna orðalagi -  Ákvæði um að auðlindir sjávar séu sameign íslensku þjóðarinnar verði bundið í stjórnarskrá. - inn í stefnuyfir­lýsingu ríkisstjórnar Sjálfstæðisflokks og Framsóknar­flokks frá 23. maí 2003. Nú hefur komið í ljós að Sjálfstæðismenn voru aldrei samþykkir því sem fólst í þessari setningu.

            Það er strangt til tekið ekki á valdi neinnar einnar ríkisstjórnar að tryggja með stjórnarsáttmála að tilteknum beytingum á stjórnarskrá verði komið í gegnum Alþingi. Höfundar stefnuyfirlýsingarinnar munu eflaust svara því til að fyrrgreinda setningu beri að lesa sem yfirlýsingu þess efnis að báðir stjórnarflokkarnir séu sammál um að auðlindir sjávar eigi að vera sameign þjóðarinnar - nú þjóðareign - og að ríkisstjórnin ætli að leggja stjórnlagafrumvarp þess efnis fyrir Alþingi og ná samstöðu allra flokka um það áður en kjörtímabilinu lýkur; orðalagið hafi í raun verið of afdráttarlaust. Það má sættast á þessa rýmri túlkun á setningunni og með hliðsjón af frásögnum af umfjöllun um „sameignarákvæði" í stjórnalaganefndinni er ljóst að byrjað var að vinna að því í samvinnu við stjórnarandstöðuna að leggja fram á Alþingi, sem nú situr, stjórn­lagafrumvarp þessa efnis.

            Þar sem stjórnarandstöðu­flokkar hafa á síðustu fjórum árum lýst því yfir margoft að þeir telji það grundvallaratriði og réttlætismál að binda í stjórnarskrá að þjóðin eigi auðlindir sjávar, verða afdrif málsins í stjórnarlaganefnd ekki skýrð með öðrum rökum en þeim að Sjálfstæðisflokkurinn hafi ekki - þrátt fyrir setninguna margfrægu í stjórnarsáttmálanum - verið samþykkur því að binda ákvæði þessa efnis í stjórnarskrána. Hugur sjálfstæðismanna fylgdi ekki máli. Þar liggur sökin á því hvers vegna málið dagaði uppi í gær.

            Formaður Framsóknarflokksins reynir nú að kenna stjórnarandstöð­unni um hvernig fór og ber hana þungum sökum. Ég get fallist á að stjórnarandstaðan gerði þau mistök að nota mikilvægt „prinsippmál", sem varðar alla þjóðina, í pólitískum tilgangi þar sem reynt var að niður­lægja Framsóknarflokkinn. Stjórnarandstaðan byrjaði á því að lýsa fullum stuðningi við að koma málinu í gegnum þingið, bauð Framsóknar­flokknum jafnvel samstarf um afgreiðslu málsins ef Sjálfstæðismenn væru tregir til að samþykkja stjórnlagafrumvarpið.

            Þegar stjórnarandstöðunni varð ljóst að Sjálfstæðisflokkurinn vann ekki af fullum heilindum að málinu, ákvað hún að nota málið til þess að klekkja á Fram­sóknarflokknum og sýna fram á að hann væri viljalítið verkfæri í höndum Sjálf­stæðismanna. Óljós hugtakanotkun eða álit lögfræðinga réðu engum úrslitum um afstöðu stjórnarandstöðunnar. Fyrir henni var það aðalatriði að sýna þjóðinni fram á að Framsókn hefði enn einu sinni farið sneypuför - eins og Össur orðaði það - í samstarfi sínu við Sjálfstæðismenn.

            Stjórnarandstaðan getur ekki verið hreykin af því að nota jafn mikilvægt mál í pólitískum kosningaslag á þinginu en það er ekki sanngjarnt að láta hana axla sök á því hvernig fór. Sökin liggur hjá Sjálfstæðisflokknum, samstarfsflokki Framsóknar í ríkisstjórn, sem sá sér pólitískan akk í því að koma ekki fram af heilindum, þegar auðlindasetningin var sett inn í stjórnarsáttmálann í maí 2003. Forysta flokksins hefur  æ síðan reynt að koma í veg fyrir að Sjálfstæðismenn neyddust með einhverjum hætti að standa við þetta tiltekna loforð. Jón Sigurðsson er sár en það er einnig sárt að heyra hann hlífa þeim við ásökunum sem síst skyldi.

            Úrslit málsins nú breyta líklega engu um að öðru leyti hversu langt er í það að ákvæði af þessu tagi verði sett í stjórnarskrá. Með hliðsjón af hversu hratt og í reynd fljótfærnislega var staðið að málinu nú má telja víst að ákvæðið hefði hlotið ýtarlegri umfjöllun og verið breytt í lögbundinni annarri meðferð þess á Alþingi sem kemur saman eftir kosningar í vor. Breytt ákvæði yrði þá að leggja aftur fyrir nýkjörið Alþingi og - sé ekki reiknað með að þing yrði rofið á næsta kjörtímabili -hefði slíkt breytt frumvarp til stjórnarskrárákvæðis ekki orðið að lögum fyrr en í fyrsta lagi árið 2011. Við stöndum því í sömu sporum nú og áður en kom til þessa sýndarleiks á Alþingi Íslendinga í mars 2007.

 

               

 

49. Tumaganga með eldhúsdagsumræðum

              Við Tumi vorum að kanna áðan hvort fyndust einhver merki um vor hérna niðri í Kópavogsdalnum. Ekki sáum við mörg dæmi um hin klassísku vortákn en byggingarkranar spretta upp eins og krókusar, nærðir af útlendum áburði, Pólverjum, Lettum og Eistum. Þó að enn sé bið í söngfuglana barst mikið klaktíst niður í dalinn og mátti heyra vængjaslátt og einstaka illskugarg. Við nánari eftirgrennslan varð mér ljóst að tístið barst til okkar frá gráu hamraborginni við Austurvöll þar sem menn eru nú sem óðast að klekja út frumvörpum áður en bjargið verður rýmt, hreiðrum kastað af syllunum og allt haft til reiðu fyrir kosningar í maí.

            Tumi kvaðst ekki hafa hlustað á eldhúsdagsumræður í gærkvöld. Hann hefur takmarkaðan áhuga á pólitík. Það kemur til af því að hann skilur illa mannamál; eins og flestir vita snýst pólitík meira um að segja eitthvað en að gera eitthvað.
            - Þetta hefur varla verið spennandi þáttur, bætti hann við.
            Ekki í heild, ansaði ég, en þó gætti spennu öðru hverju og ekki síst þegar þingforseti fór að slá í bjölluna undir ræðu hæstvirts þing­manns Ögmundar. Ég neita því ekki að ég var orðinn spenntur að sjá hvort þing­forseti yrði á endanum að slá kjuðanum í höfuðið á hæstvirtum þing­manni svo að hann hætti að mæra fósturjörðina og hina grænu og vænu framtíð. En þingmaðurinn slapp naumlega við höggið. Þetta var lengsta niðurlag á ræðu sem ég hef heyrt. Um tíma hélt ég að einhver utanað­komandi yrði að læðast upp að púltinu og hvísla í eyra hæstvirts þing­manns Ögmundar: „Ekki spyrja hverjum klukkan glymur; hún glymur þér." Ég dró andann léttar þegar Ögmundur var örugglega búinn.

            - Eitthvað annað sem þér fannst standa uppúr, spurði Tumi.
            Kjóllinn hennar Þorgerðar menntó. Hún var eins og paradísar­fugl innan um alla svartbakana, sannkallað vorblóm í skærum litum, stakk í stúf að þessu leyti; en hljóðin frá henni minntu leiðinlega á svart­bak. Og ég sé líka fyrir mér frísörinn á Kolbrúnu Hall­dórs; hann var sér á parti; greinilegt að hárgreiðslumeistarinn fékk ekki að vera í neinu stór­iðjustoppi þegar Kolbrún settist í stólinn hjá honum. Ég man ekki lengur hvað hún sagði.

            - En karlarnir, þeir hljóta sumir að hafa talað líka.
            Jú, jú, það sáust þarna dökk jakkaföt og bindi í púltinu. 24 prósentin virðast hafa virkað á Steingrím Sigfúss eins og róandi lyf. Hann var landsföðurlegur og talaði af blaði. Það var myglugræn slikja yfir ræðunni hjá honum. Steingrímur er eins og góður djass­leikari. Hann nær sér ekki á strik nema hann tali af fingrum fram og sé skaphiti í honum. En sá sem gekk lengst í því að reyna að fá mann til þess að hlusta á eitthvað sem er lífsins ómögulegt að hlusta á var Björgvin G. Hann var sífellt að tala um frjálslyndan jafnaðarmann. Þegar hann lauk máli sínu var ég orðinn þunglyndur jafnaðarmaður.

            - Var enginn með húmor í ræðunni hjá sér, spurði Tumi?
            Nei, þetta var alvarlegasta samkoma sem ég hef orðið vitni að í sjónvarpi í háa herrans tíð. Það var engu líkara en allir þingmenn væru við kistulagningu. Munnvikin á Guðna Ág náðu næstum niður á stól­armana. Nei, það var ekki pláss fyrir húmor á alþingi í gærkvöld. Nema að ræðan hjá formanni Framsóknarflokksins hafi verið ísmeygilegur húmor frá upphafi til enda? Hann talaði látlaust um Framsókn eins og hún væri stærsta stjórnmálaaflið í landinu, vaktari æðstu hugsjónanna og hinn eini sanni boðberi glæstrar framtíðar. Ég veit að Jón formaður hefur húmor. Ég hélt að hann ætlaðist til að vera tekinn alvarlega þarna á skjánum frammi fyrir alþjóð. En hann hlýtur að hafa verið gripinn óviðráðanlegri gamansemi og íróníu þegar hann setti þessa ræðu saman. Mér fannst hún a.m.k. leiftrandi af hárbeittum, írónískum húmor.

 

48. Tumaganga með þjóðareign og náttúruauðlindum

   

            Hvers vegna er stjórnarandstaðan og framsóknarmenn að tönnlast á því sýknt og heilagt að þurfi í öllum guðs bænum að binda það í stjórnarskrána að náttúruauðlindir á landi og í sjó á yfirráðasvæði íslenska ríkisins séu eign þjóðarinnar, sameign þjóðarinnar, þjóðar­eign. Þessi hugtök merkja í sjálfu sér ekki neitt fram yfir það sem felst í því að íslenska ríkið hefur fullveldisrétt yfir þessum náttúruauðlindum. Íslenski löggjafinn getur sett þær reglur, sem hann kýs, um nýtingu þessara auðlinda svo fremi sem þær brjóta ekki í bága við stjórn­arskrána, t.d. eignarréttarákvæði hennar. Það kemur líka glöggt fram í greinargerð með hinu hraðsoðna stjórnlagafrumvarpi að höfundar frumvarps­ins líta svo á að hugtakið „þjóðareign" merki ekki nokkurn skapaðan hlut þegar grannt sé skoðað; í því felist einvörðungu - og er einhver langsóttasta orð­skýring sem ég hef augum litið - sú yfirlýsing að Íslendingar hafi allir sameiginlega hagsmuni af því að nýting auðlinda til lands og sjávar fari fram með skynsam­legum hætti.

            Ég átta mig ekki almennilega á hvað menn hugsa sér að muni breytast ef frumvarps­ákvæðið nær inn í stjórnarskrána. Hitt er í mínum huga alveg ljóst að íslenska ríkið hefur fullveldisrétt yfir öllum nátt­úruauðlindum Íslendinga og Alþingi getur þess vegna samþykkt lög sem afnema kvótakerfið og heimila öllum Íslendingum að stunda fiskveiðar hér við land. Slíkt mundi ekki brjóta í bága við eignarréttarákvæði stjórnarskrár; jafnvel þó að kvótagreifar líti nú á veiðiheimildir sínar sem eign og fallist hafi verið á það með nokkrum hætti af dómstólum að um þessar veiðiheimildir gildi reglur eignarréttarins, er það ekki bundið í stjórnarskrá að eignir megi ekki rýrna vegna þess að markaðsvirði þeirra fellur. (Hitt er svo annað mál að sjávarútvegur Íslendinga þyrfti all­langan tíma til að laga sig að nýjum aðstæðum í þessum efnum.) 

            Meirihluti á Alþingi taldi það einhverju sinni skynsamlega nýtingu á fiskistofnum að úthluta takmörkuðum veiðiheimildum til ákveðins hóps einstaklinga og fyrir­tækja og heimila mönnum að stunda viðskipti með þessar veiðiheimildir. Markaðurinn hefur verðlagt þessar veiðiheimildir í hina takmörkuðu auðlind, fiski­stofnana, líkt og markaðurinn verðleggur t.d. hlutabréf í fyrirtækjum. Meirihluti á Alþingi hefur ekki enn séð neina ástæðu til eða talið rétt að bregðast með einhverjum hætti við þessum viðskiptum með veiðiheim­ildir eða  verðlagn­ingu markaðarins á þeim. Þjóðin hefur því orðið að sætta sig við að þessar veiðiheimildir eru metnar til verðs, ganga kaupum og sölum og falla jafnvel í arf. Ýmsir hafa hagnast ótæpi­lega og fyrirhafnarlítið en á móti kemur að staða sjávarútvegsins er mun betri nú en oftast áður; að því leyti hefur kvótakerfið verið allri þjóðinni til nokkurra hagsbóta.

            Það má vel vera að hefði mátt haga þessari fisk­veiðastjórnun einhvern veginn öðru vísi en tiltekin leið varð fyrir valinu. Við sitjum uppi með hana, hvort sem okkur líkar betur eða verr. Alþingi getur svo gert hvað sem það vill, hvort sem er að finna í stjórnarskránni eða ekki inni­haldslaust ákvæði um „þjóðareign". Alþingi getur haldið kvótakerfinu óbreyttu um aldur og ævi, það getur heimilað öllum að nýta sér auðlindir sjávar eða látið sér detta í hug jafnvel að breyta tilhögun á stjórnun fiskveiða hér við land. Kvóta­kerfið er ekkert náttúru­lögmál. Það byggir á lögum frá Alþingi, lögum sem endurspegla hvernig fullveldisréttur íslenska ríkisins nær til náttúruauðlinda á landi og í sjó innan yfirráðasvæðis þess.