37. Tumaganga með þjóðarsátt iðnaðarráðherra

 

            Vel má vera að Jón iðnaðarráðherra og Steingrímur formaður séu í skegg­bræðralagi en fjarri fer því að þeir séu í fóstbræðralagi. Vart hafði Jón friðflytjandi kynnt frumvarp sitt til þjóðarsáttar en Steingrímur Siff. umhverfðist í pontunni svo að gneistar hrukku af grön. Það var ekkert sáttahljóð í honum svo mikið er víst. Ég hef skilning á því. Ef blaða­frásagnir af efni frumvarpsins eru sæmilega réttar virðist það vera ætlun Jóns með frumvarpinu að ná fram þjóðarsátt um nýtingu orkulinda og stóriðjuframkvæmdir. En þar sem slík þjóðarsátt gæti stofnað í hættu stórfelldum stóriðjufram-kvæmdum og enn stórfelldari virkjunaráformum þykir Jóni ekki ásættanlegt að láta þjóðarsáttina verða að veruleika fyrr en  árið 2011 þegar búið er að framkvæma það sem engin þjóðarsátt er um. Þetta gæti verið í líkingu við friðar­samninga sem stríðandi aðilar gerðu sín á milli með þeim fyrirvara að friðarsamningar tækju ekki gildi fyrr en búið væri að fella tl viðbótar a.m.k. 200.000 þúsund hermenn og óbreytta borgarara, særa 300.000 og eyðileggja meira af fasteignum og innviðum hinna stríðandi þjóða.
            Ég hef á tilfinningunni að með þessu þjóðarsáttarfrumvarpi sé for­maður Framsóknarflokksins einvörðungu að reyna í aðdraganda kosninga að setja á flokk sinn og samstarfsflokk í ríkisstjórn svolitla umhverfis­vina- og náttúru­verndarslikju. Það verður ekki séð að samþykkt frum­varps­ins breyti nokkru um þau stóriðju- og virkjunaráform (ef áform skyldi kalla, sumt af þessu virðist fastákveðið) sem nú eru uppi. Þess er svo sem ekki heldur að vænta því að lýðræðislega kjörið framkvæmda- og löggjafarvald hefur afsalað sér öllu ákvarðanavaldi um þessi áform. Ákvarðanir um þreföldun orkuöflunar á Íslandi til stærri álbræðsluvera en áður hafa verið reist hér á landi virðast nú vera einvörðungu í höndum meirihlutans í bæjarstjórn Reykjanes­bæjar, íbúa í Hafnarfirði, á Húsavík og í Gnúpverjahreppi. Aldrei hafa jafnfáir tekið ákvörðun um jafnmikið fyrir jafnmarga.
            Það er ekki allt með felldu í þessum efnum. Þjóðarsátt eftir árið 2010 stoðar lítið eins og málum er nú háttað. Þjóðarsátt núna kæmi að notum en framar öllu þurfum við nýjar Sigríðar í Brattholti svo þúsundum skiptir.

36. Tumaganga með Álftnesingum og heimselítum

              Mánaðarlaun forseta vors sleikja vart tvær miljónir króna. Hann hefur af þeim sökum úr litlu að spila í samanburði við suma þá menn sem hann hefur stofnað til kynna við á undanförnum vikum og mánuðum í því skyni væntanlega að gera þá að sönnum Íslandsvinum eins og hann er sjálfur. Reyndar eru kjör hans svo smánarleg, þegar litið er til manna eins og Bill Gates og Romans Abramovich, að er til hábor­innar skammar fyrir okkur Íslendinga að geta ekki tryggt forseta vorum áþekkan lífsstíl og þessum mönnum, heimskunnum heiðursmönnum sem forseti vor leitar til hvað eftir annað til að fá þá til að hjálpa þjóð hans. Ég segi ekki að svo illa sé búið að forseta vorum að hann verði að ganga fyrir Bill og Roman í flísbol frá Rúmfatalag­ernum og á sauðskinns­skóm eða þá að hann og Dorritt verði taka á móti þeim á Bessa­stöðum með slettu af skyri, flatköku frá Ömmubakstri og smjörklípu. Ég er hins vegar viss um að forseti vor finnur til þess í selsköpum með biljarðamæringum að þrátt fyrir glæsilegar gáfur hans, mannkærleik og snyrtilegt yfirbragð geta þeir varla litið á hann öðru vísi en sem blásnauðan akademíker, gjörsamlega valda- og miljarðalausan. 
            Ég sé til dæmis fyrir mér að forseti vor, forseti þjóðar sem hefur sótt sér lífsbjörg í hafið og stundað sjóinn í aldir alda, hlýtur fyrr en síðar að verða að þiggja lystireisuboð á skemmtisnekkju með hinum nýju biljarðavinum sínum - og þá er óhjákvæmilegt að þjóðin geri forseta vorum mögulegt að endurgjalda slíka gestrisni með því að færa honum eða forsetaembættinu skemmtisnekkju til einka- og opinberra nota. Enginn getur eiginlega látið sjá sig með heimselítunni nema hann hafi lysti­snekkju til umráða.
            Bill til dæmis var tæplega búinn að kveðja forseta vorn eftir langt samtal þeirra um fátækt í heiminum og hugvit Íslendinga en hann steig um borð í skemmtisnekkju samstarfsvinar síns í Microsoft, Paul Allens. Þeir munu nú vera á leið til Suðurskauts­landsins með fjölskyldum og vinum - þó ekki forseta vorum sem neyddist til að fara til Kaupmanna­hafnar að bregða ljóma sínum yfir íslensk fjármagnsfyrirtæki. Snekkjan, sem flytur þá Paul Allen og Bill Gates, heitir Octopus, kannski með tilvísun í „kolkrabbann" íslenska. Snekkjan mun hafa kostað Paul um 16 miljarða og 600 miljónir króna. Hún er 126 metra löng og innan­borðs er flest það að finna sem biljarðamæringar og forsetar þurfa á að halda. Þar munu vera 7 minni bátar og kafbátur sem rúmar 10 manns í sæti, músík­stúdíó, kvikmyndahús, körfuboltavöllur og sundlaug. Í áhöfn eru 60 manns og útgerðarkostnaður á ári kvað nema 1 miljarði og tæpum 400 miljónum króna.            
            Hinn kunningi forseta vors, Roman Abramovich, á dágóðan flota af snekkjum, m.a. hina 105 metra löngu Pelorus þar sem öll kýraugu og gluggar eru með skotheldu gleri, 40 manns eru í áhöfn og fylling á tankinn kostar 8,3 miljónir króna. En Ambra­movich er stórhuga og nú er verið að smíða fyrir hann 168 metra langa lystisnekkju, Eclipse eða Myrkva. Hún skyggir svo sannarlega á stærstu lystisnekkju sem nú sést á heimshöfunum, hina 160 metra löngu „Dubai" sem er í eigu einræðis­herrans í Dubai, Mohammed bin Rashid Al Maktoum, sjeik (ég veit ekki hvort forseti vor er búinn að stofna til kynna við hann - væntanlega hefur honum ekki gefist tími til þess enn sem komið er). Hin nýja lystisnekkja Abramovich, sem verið er að smíða í Hamborg, mun kosta rúmlega 20 milljarða króna. Hún verður lengsta lystisnekkja veraldar og vel til hennar vandað á allan hátt, m.a. tveir þyrlupallar á þilfari, og líkt og Microsoft­eigendur ætlar Abramovich að hafa kafbát um borð.
            Ég sé ekki fyrir mér, úr því að Geir Haarde ætlar að aflétta öllum sköttum af íslenskum auðmönnum, að við, íslenskt launafólk, getum skotið saman í fleytu handa forseta vorum sem stenst samanburð við Octopus eða Eclipse. En eitthvað í líkingu við Hríseyjarferjuna til dæmis gæti hugsanlega komið forseta vorum að einhverjum notum og má ímynda sér að Gates og Abramovich þætti það sérstök upplifun að sigla um höfin á svo lítilli kænu.
            Á því leikur ekki nokkur vafi að sterk tengsl forseta vors við menn eins og Paul, Bill og Roman geta orðið mikils virði fyrir Íslendinga og ekki minna virði en þessi tengsl virðast vera fyrir forseta vorn. Það er því brýnt að við færum forseta vorum lystisnekkju svo að hann geti endurgoldið hefðarboð og prívatsamtöl eins og kurteisisreglur og prótókollar heimselítunnar mæla fyrir um. Ef við bregðumst ekki strax við gæti svo farið að forseti vor yrði að láta sér nægja að mingla við íslenska miljarðamæringa sem eru nánast skrýtla í samanburði við Gates og Abramovich og Eggert kexbarón, kunningja þess síðastnefnda og kollega í enska fótboltanum.    

 

35. Tumaganga með Rúmfó, sendiherra og forseta

 

              Okkur Tuma varð hálfkalt áðan þegar við fengum okkur vana­bundna kvöldgöngu, eilítill raki í austanandvara ofan frá „Beverly Hills" sem ég kalla svo en hétu áður Hnoðraholt; þar eru nú dýrustu hrossa­taðsskákir á landinu. Leið okkar lá framhjá Jakobsstiganum sem nær ekki enn til himins, enda í smíðum, en mun gera það þegar hann hefur náð fullri hæð. Ég efast ekki um að verður glatt á hjalla þar uppi, þegar drottinlegir postular og englar fá loks tækifæri til að gera góð kaup í Rúmfata­lagernum enda bráðnauðsynlegt eflaust að hagræða hjá himnaríkinu eins og hjá íslenska ríkinu. Ég spurði Tuma hvort honum þætti ekki mikið til koma þessa vísis að turni við Smáratorg en hann lét sér fátt um finnast. Hann er kvikindi sem hefur ekki áhuga á mannlegri framtakssemi annarri en þeirri sem felst í því að gefa honum að éta.
            Hver hefði trúað því fyrir tuttugu og fimm árum að færeyskur maður ætti eftir að reisa hæsta turn á Íslandi? Maður hefur ekki undan að verða standandi hlessa þessa dagana. Og hver hefði trúað því fyrir tuttugu og fimm árum að hann ætti eftir að sjá allaballana og vini alþýðunnar, Ólaf Ragnar og Svavar Gests, skrúðklædda á fundi með fjáraflamönnum að lofsyngja kapítalismann og íslenska rokkefellera? Ég hefði fyrr lagt trúnað á þá fullyrðingu að þú gætir séð kött án þess að reka upp bofs! Róbert nokkrum Walpole eru eignuð þessi orð: „Every man has his price." Ójá. Ég er farinn að venjast þessum hamskiptum, þegar forseti vor á í hlut, en ég á enn eftir að jafna mig á þessu með Svavar. Ég sé hann ennþá fyrir mér í  portinu bak við MR, í flaksandi frakkanum með trotskímakk­ann að teyga að sér nautnina úr frímínúturettunni og boða byltingu alþýð­unnar og úthellingu hins kapítalíska blóðs. Og hann stóð í mörg ár á eftir það á barríköðunum, fyrst Ólafslaus, því að Ólafur var að prófa hvort hann næði mannvirðingum í Framsókn, og síðan með Ólafi eftir að Ólafur reiknaði út að hann gæti náð meiri mannvirðingum sem Allaballi. Svona er það, Tumi minn. Það verður ekki allt fyrir séð í lífinu. Þú hefur kannski haldið, þegar þér var gotið, að ætti fyrir þér að liggja að verða villtur úti­gangshundur að berjast gegn klóbeittum fressum - og núna ertu orðinn pempíulegur stofuhundur og gæludýr, hafður í ól. En þú sérð þó rautt þegar lánlaust kattarkvikindi dirfist að birtast í grennd við þig. Ég er farinn að halda að Svavar sjái ekki lengur rautt, sama hvernig kvikindi eru allt í kringum hann og upp við hann.
            Jæja, við skulum koma okkur heim. Ég ætla að útlista fyrir þér á leiðinni sparnaðarhugmynd sem ég kem hugsanlega á framfæri við Geir þegar hann er búinn að afnema allar skattálögur af auðmönnum. Þessi hugmynd gengur út að fá athafna­menn, grúppur, banka, fjárfestingarfélög og eignarhaldsfélög til að sponsorera forsetaembættið. Hvernig líst þér á það, Tumi. „Forseti Íslands árið 2007 er í boði FL-Group og Kaupthing Bank." „Áramótaávarp Forseta Íslands fram að næstsíðustu málsgrein er í boði Glitnis - þið megið eiga afganginn." „Forseti Íslands er í boði Bónuss - það býður enginn betur í draumlandinu." Þetta er hugmynd, finnst þér það ekki?

34. Tumaganga með ónotum út af fjölmiðlun

             Ég finn til ónota þegar ég verð fyrir fjölmiðlun á Íslandi þessa dagana. Hið innra með mér, í einhverjum fylgsnum, finnst mér eins og ekki sé allt með felldu þegar „þögnin er rofin" hvað eftir annað, eins og leynist á bak við allan þennan göfuga tilgang, á bak við löngun til að opna augu þjóðarinnar fyrir þjáningum annarra, á bak við köllun til að hreinsa út sorann, á bak við staðfasta ákvörðun um að leiða ódæðismenn fram í dags­ljósið - eins og leynist á bak við þetta allt sú tilfinning hjá ritstjórum helgarblaða, þátta­stjórnendum og frétta­stjór­um að „rofin þögn" sé líka góð söluvara, hún selji fleiri eintök, að hún skapi meira áhorf. 
            Fjölmiðlamenn, sem vilja koma einhverju góðu til leiðar og leggja sitt af mörkum til að hreinsa alla óværu af þjóðarlíkamanum, hafa nú um nokkurra vikna skeið verið í krossferð þar sem leituð eru uppi fórnarlömb kynlífsofbeldis og annarrar illrar meðferðar á stofnunum eða meðferðarheimilum og þau fengin til að svipta hulunni af  „ófreskjum í mannsmynd", barnaníðing­um og öðrum slíkum úrhrökum. Ef tekst ekki um stundarsakir að grafa upp dæmi um ofbeldis­brot í samtímanum er leitað aftur í tímann og hálfrar aldar gamlar hroðasögur dregnar fram í dagsljósið. Þeir sem koma að þessari krossferð hjá fjölmiðlum hafa sumir hverjir a.m.k. brugðist af fyrirlitningu við þeim orðum kennara í fjölmiðlafræði hjá Háskóla Íslands að með efni af þessu tagi séu blaðamenn, fréttamenn og þáttastjórnendur að „skemmta áhorfendum heima í stofu". Með orðum sínum á kennarinn að sjálfsögðu ekki við að áhorfendur að viðtölum við fórnarlömb kynlífsafbrota veltist um af hlátri eða hafi reglulega gaman af þessari umfjöllun á sama hátt og þeir hafa gaman af Spaugstofu eða Fóst­bræðrum. Fjölmiðlamenn vita hins vegar ósköp vel að umfjöllun um kyn­lífsofbeldi og níðingsskap gagnvart börnum „trekkir að áhorfendur og lesendur", hún heldur þeim föngnum eins og morðsaga eða hryllingsmynd meðfram því sem hún fær þá - eða látum okkur vona það - fær þá til að fordæma illvirki og illvirkja, krefjast skýringa á afskiptaleysi stjórnvalda og fara fram á að reynt verði að tryggja eins og kostur er að þvílíkir atburðir gerist ekki aftur. Ég skal ekki draga í efa að fjölmiðlamenn, sem tilreiða þetta efni, telja sig vera að vinna þjóðþrifa­verk með því að afhjúpa hið illa í íslensku samfélagi og vekja þjóðina til vitundar um, ef hún skyldi þá ekki gera sér grein fyrir því, að undir sléttu og felldu yfirborði leynist margur sorinn og hefur leynst í áratugi og svo öldum skiptir. En ég er líka jafnsann­færður um að fjölmiðlamönnum er ljóst og þykir það ákjósanleg hliðarverkun að umfjöllun og uppljóstr­anir af þessu tagi „trekkja að" áhorfendur og lesendur. Öðrum kosti t.d. verður ekki skýrð sú „sam­keppni" nánast um afhjúpunarefni af ýmsu tagi, oft tengt kynlífsofbeldi, sem þjóðin hefur orðið vitni að í vetur á milli þáttarins Kompáss hjá Stöð 2 og Kastljóss í Ríkis­sjón­varpinu. Eða eru menn í keppni um það hver geti látið meira gott af sér leiða? Nei, ég ætla mönnum ekki slíkt. En ég get ekki bægt frá mér þeirri hugsun að fleira kunni að ráða nær linnulausri umfjöllun um óhroða og fórnarlömb hans en vandlætingin ein og löngun til að rétta hlut lítilmagnans, löngun til að fletta ofan af þeim sem ódæðin unnu og löngun til að bæta heiminn svolítið í leiðinni. Einkanlega læðist þessi grunur að mér þegar frásögn af með­ferðarheimilinu í Breiðuvík, sem hafði vissulega fréttagildi, þegar hún kom fyrst fram, af því að hún brá nýju ljósi á tilteknar sam­félagsaðstæður á Íslandi á síðari hluta 20. aldar, er orðin að framhaldssögu kvöld eftir kvöld og drjúgur hluti af aðalfréttatíma Sjónvarpsins og Kast­ljósi. Þá er ég farinn að finna til ónota ekki ólíkum þeim og þegar ég fletti æsifréttablöðum sem ég hef talið fram að þessu af allt öðru sauðarhúsi en Ríkissjónvarpið. - Þar með er ekki sagt að ég hafi ekki fullan skilning á þjáningum þeirra, sem urðu fyrir misbeitingu í Breiðu­vík, og beri til þeirra og vandamanna þeirra einlæga samúð. Þar með er ekki sagt að ég taki ekki undir með þeim mönnum sem hafa lýst því yfir að nauðsynlegt sé fyrir þjóðina að horfast í augu við það, sem gerðist í Breiðuvík og á Heyrnleysingja­skólanum, og full ástæða til að skoða hvort ekki megi takast með einhverjum hætti að bæta mönnum misgjörðirnar sem þeir máttu þola vegna afskiptaleysis og eftirlitsleysis stjórnvalda í eina tíð. En það er önnur saga. Fjölmiðlamenn eiga heiður skilinn fyrir að draga óþægilegar staðreyndir, sem skipta þjóðina máli, fram í dagsljósið en þeir skyldu gæta sín á að umgangast þær eins og söluvöru eða velta sér og landsmönnum upp úr þeim löngu eftir að kjarna málsins hefur verið komið til skila.

    

 

 

33. Tumaganga með Mogganum og Hæstarétti

 

 

            Ég vona að forsíða Morgunblaðsins föstudaginn 2. febrúar hafi verið mistök en ekki dæmi um breytta stefnu og ný efnistök á ritstjórn blaðsins. Fréttafrásögn og myndbirting af fimm hæstaréttardómurum voru blaðinu til álitshnekkis og vanhugsuð æsifréttamennska. Morgunblaðið ætti að biðja þjóðina og Hæstarétt afsökunar.
            Það eru ýmsar ástæður til þess að mér blöskraði. Ég nefni til dæmis:
1. Morgunblaðið og ritstjórn þess hafa fram að þessu lagt áherslu á að lesendur geti treyst því að blaðið stundi það sem stundum er kallað „óhlutlæg" fréttamennska, þ.e. að greint sé glöggt á milli beinna frétta annars vegar og hins vegar fréttaskýringa eða túlkunar og skoðana blaðsins á því sem lesa má úr frétt. Á forsíðunni á föstudaginn var þessi regla freklega brotin.
2. Hæstiréttur Íslands, æðsta dómstig hér innanlands, er skipaður virtum lögfræð­ingum, þrautreyndum sérfræðingum á sviði laga og réttar, sem ég er ekki í nokkrum vafa um að hafa í heiðri í öllum sínum verkum lög landsins og beita þeim við úrlausn dóma af ríkri rétt­lætiskennd, réttsýni og heiðarleik. Það er fáheyrð ósvífni og ómakleg árás á æru þessara manna þegar Morgunblaðið leyfir sér að birta myndir af þeim á forsíðu eins og þeir séu dæmdir sakborningar. Lögfræðingar, dóm­þolar og aðrir, t.d. blaðamenn og ritstjórar blaða, geta verið ósammmála niðurstöðum Hæstaréttar. Menn lesa þá væntanlega öðru vísi í gögn máls og túlka lagafyrirmæli með öðrum hætti en hæstaréttardómarar í viðkom­andi máli. Menn eiga þá að ræða slíkan ágreining í sér­stökum greinum en sæmir ekki blaði, sem vill teljast virtur fréttamiðill, að matreiða frétt af niðurstöðu dómsmáls með þeim hætti sem Morgunblaðið gerði á föstu­dag. - Nýverið var dæmt í einhverjum þætti svonefndra Baugsmála í Hæstarétti. Niðurstaða hæstaréttar um hluta sakarefnis byggðist t.d. á túlkun á tilteknu hugtaki í lagagrein. Óefað varð túlkun Hæstaréttar á þessu hugtaki, sem var mun þrengri en túlkun ákæruvaldsins, til þess að ákærðir menn voru ekki af lagatæknilegum eða formlegum rökum dæmdir sekir um tiltekið atferli þó að fæstir efist um að hinir ákærðu höfðu stundað þetta atferli. Setjum sem svo að ritstjórn Morgunblaðsins hefði - eins og fleiri - verið ósammmála niðurstöðu Hæstaréttar. Hefði mönnum þótt við hæfi að blaðið birti á forsíðu myndir af hæstaréttar­dómurum yfir fyrirsögninni „Þeir vildu ekki fullnægja réttlætinu"?
3. Í hvaða tilgangi er Morgunblaðið að „þjarma" með þessum hætti að dómurum hæstaréttar? Telur ritstjórn blaðsins það til réttarframfara og álítur hún að það muni leiða til „réttlátari" dómsuppkvaðninga hjá íslenskum dómstólum, héraðdómstólum og Hæstarétti, ef dómurum sé gert ljóst fyrirfram að Morgunblaðið muni birta myndir af þeim eins og hverjum öðrum „sakborningum" ef þeir gæti þess ekki í dómum sínum að taka ekki aðeins mið af lögum og rétti heldur líka af skoðunum ritstjórnar Morgun­blaðsins á því hvernig eigi að dæma í máli, hvað sé réttlát niður­staða? - Ég er ekki í nokkrum vafa um að réttlætið ætti erfiðara upp­dráttar í íslensku samfélagi ef æðsta dómsvald væri fengið þannig dómstól götunnar og aðilar að dómsmáli ættu það undir skoðun manna á ritstjórn Morgunblaðsins hvernig leyst yrði úr réttarágreiningi fyrir lögskipuðum, íslenskum dómstól.

Steingrímur Hermannsson svaraði einhverju sinni í fréttaviðtali, þegar honum var borið á brýn að hafa gert eitthvað sem samræmdist ekki lögum og reglum, að hann skyldi aldrei gera þetta aftur. Ég vona að ritstjórn Morgunblaðsins geri þetta aldrei aftur. Þetta var „svartur föstu­dagur" í sögu blaðsins. Ef eigendur og ritstjórn Morgunblaðsins telja enga aðra leið færa til að auka sölu blaðsins en að reyna að láta það líkjast æ meira DV, ættu þeir að beita til þess öðrum aðferðum en að grafa undan trausti fólks á Hæstarétti Íslands og leiða dómara hans í gapastokk á fjölmiðla­torginu eins og ótínda sakamenn.
          

32. Tumaganga með lýðræði og auðræði út í Örfirisey

              Við Íslendingar lítum svo á að við búum í lýðræðisríki. Í því felst að samkvæmt tilteknum stjórnarfarsleiðum er öllum einstaklingum, sem uppfylla ákveðin skil­yrði, gefinn kostur á að hafa með atkvæði sínu í almennum kosningum áhrif á hverjir eru handhafar ríkisvalds og sveitar­stjórnarvalds og hvaða meginviðhorf­um er fylgt við valdstjórnina. Segja má að fyrsti vísir að stjórnarháttum, sem minntu á lýðræði, hafi orðið til hér á landi með endurreisn Alþingis eftir bylt­ing­arárið 1848. En þar sem kosningaréttur var lengi bundinn þröngum tak­mörk­unum er varla hægt að halda því fram að íslensk stjórnskipun hafi verið raun­verulegt lýðræði, eins og við skiljum það hugtak nú, fyrr en um 1920. Saga lýðræðis á Íslandi - eins og í flestum öðrum svonefndum vestrænum lýðræðis­ríkjum - er því harla stutt á mælikvarða mannkynssögunnar, spannar hálfan níunda áratug eða svo.
            Allan þennan stutta tíma hefur lýðræðið ævinlega átt undir högg að sækja, fyrst og fremst vegna þess að valdastéttum þykir oftar en ekki að lýðræðið setji auði þeirra og þar með valdinu, sem auður þessa stétta hefur fært þeim, of þröngar skorður. Lýðræðislegar kjörnir valdhafar hafa orðið að gæta eða að láta a.m.k. líta svo út sem þeir væru að gæta hagsmuna allra atkvæða sinna, allra hugsanlegra kjósenda, og jafnvel valdhafar, þóknanlegir hinum ráðandi peningaöflum, hafa orðið að leita málamiðlunar þegar kom að því að þóknast einnig hinum almenna borgara. En handhöfum auðvaldsins, hins raun­verulega valds í öllum samfélögum, hefur samt tekist að koma sér þægilega fyrir innan hins formlega ramma lýðræðisskipulagsins. Þeir hafa á grundvelli hlutafélagaréttar hreiðrað um sig í sjálf­stæðum ríkjum í ríkinu, í stórum og öflugum fyrirtækjum og fyrirtækjasam­steypum sem hefur vaxið ásmegin af fáheyrðum krafti á undan­förunum 15 til 20 árum, hér á landi eins og hvarvetna annars staðar. Á sama tíma hefur dregið smám saman mátt úr þeim valdsþáttum, sem lúta lýðræðinu, framkvæmdavaldi og löggjafarvaldi ríkisins og sveitarstjórna­valdi. Er þess varla lengi að bíða að á Íslandi og í flestum öðrum ríkjum heims verði komið á svokallað auðræði í stað lýðræðis, auðræði sem styðst við fyrirtækja­ræði, lénsskipulag sem minnir á það sem auðkenndi Evrópu á miðöldum og þar sem eignarhaldsfélög og fyrirtækjasamsteypur eru komin í stað kastala og forstjórar og framkvæmdastjórar í stað brynjuklæddra riddara.
            Lítið en lærdómsríkt dæmi um sífellt virkari áhrif, sem bera keim af auðræði og fyrirtækjaræði, eru t.d. tíðindi af því að öflugt fyrirtæki á íslenska vísu hafi keypt upp lóðir úti í Örfirisey í Reykja­vík, lagt fé í mikla undirbúningsvinnu við hönnun og verkfræðilega útfærslu á íbúðahverfi á land­fyllingu hjá eynni og „krefjist" þess nú að fá að reisa þetta hverfi eins og hug­myndir eigenda fyrirtækisins gera ráð fyrir. Vissulega er það svo að umrætt fasteignafyrirtæki leggur þessar hugmyndir sínar fyrir hin lýðræðislega kjörnu skipulags­yfirvöld í borginni og að þau hafa síðasta orðið - en það er jafnframt ljóst með hliðsjón af lóðaupp­kaupum og undirbúningi verksins fram að þessu að eigendur byggingafyrir­tækisins eru eiginlega ekki í nokkrum vafa um hvaða afgreiðslu málið fær. Í þeirra augum er auðræði í skjóli fyrirtækjaræðis hið eðlilega og nútímalega stjórnarform. Auðræðið ætlar sér að segja lýðræðinu fyrir verkum, lýðræðis­lega kjörnir fulltrúar borgarinnar, skipulagsyfir­valdið, eiga að byggja ákvörðun sína á hags­munum fyrirtækisins en ekki á hagsmunum Reykvíkinga. Svo einfalt er það. Svo einfalt að Gísli Marteinn Baldursson, sem á sæti í skipulagsráði borgarinn­ar, er þegar farinn að viðra þá hugmynd að Reykvíkingar leggi miljarða króna í gerð jarð­ganga undir Reykjavíkurhöfn svo að umrætt miljarðafyrirtæki geti hrint byggingaráætlun­um sínum í framkvæmd og eigendur þess haldið áfram að moka hagnaði í botnlausa vasa sína.

 

31. Tumaganga með forsetanum og Ólafi Ragnari

 

            Mikið getum við, Tumi minn, verið þakklátir fyrir, úr því að við náðum ekki að sigra á heimsmeistarmótinu í handbolta, að eiga forseta sem er í þann veginn að sigra á heimsmeistara-mótinu í MMM, manngæsku, mannúð og mann­viti. Ég hef alltaf haft trú á forseta vorum en ég hafði aldrei gert mér grein fyrir að verðleikar hans væru svo einstakir á heims­vísu að þjóð, sem telur meira en einn miljarð einstaklinga, yrði að leita út á Álftanes til að fá skynsamleg ráð um hvert skuli stefna á komandi áratugum.
            - Þú gleymir því að vísu, sagði Tumi, að þessi einn miljarður einstaklinga leitaði ekki til forseta Íslands heldur til Ólafs Ragnars Grímssonar. Það kann að vera að þú hafir farið nærri um verðleika forseta Íslands en vanmetið hins vegar verðleika Ólafs Ragnars Gríms­sonar. Forsetaritari, sem þekkir aðstæður betur en flestir aðrir Íslendingar, hefur lagt áherslu á að þeim verði ekki jafnað saman, forsetanum sem slíkum og Ólafi persónulega sem slíkum.
            Fyrst svo er - og ekki vil ég rengja orð forsetaritara - hver var þá á fundi djúpviturra stórhugsuða í Edinborg og hver hitti Bill Gates? Var það forseti Ís­lands eða Ólafur Ragnar Grímsson? Ég er viss um að Bill Gates vildi gefa einn miljarð fyrir að fá svar við þeirri spurningu. Í silkifóðruðum skrautsölum mannvina á heimsvísu hlýtur það að vera grund­vallaratriði í etíkettu, þegar manni er boðið til Íslands, hvort maður á að segja „æm oblædsd, mister presídent" eða einfaldlega „mení þanks, Ouli".
            Tumi nam snögglega staðar.
            - Hvað ertu að segja? Var forsetinn að bjóða Bill Gates í heimsókn?
            Já, já, hann ætlar líklega að spjalla við Bill úti á Álftanesi um leiðir til þess að útrýma fátækt án þess að þurfa að útrýma um leið miljarðamæringum og ólígörkum. Forseti Íslands má ekki til þess hugsa að útrýma þeim. Þá hefði Ólafur Ragnar engan sem væri nógu fínn til þess að umgangast hann.
            - Og hvað segir Valgerður Sverris?
            Hún er að láta kanna hvort það var forseti Íslands eða Ólafur Ragnar sem bauð Bill til Íslands. Mér skilst að utanríkisráðuneytið hafi leitað til Seðlabank­ans en þar starfar maður sem hefur allt frá því að birti af degi á Möðruvöllum fengið að kynnast fleiri en einni hlið á húsráðanda á Bessastöðum. Það verður fróðlegt að sjá hver niðurstaðan verður. Ég ímynda mér að Bill bíði spenntur. Það er óþægilegt að vita ekki hver er að bjóða manni í heimsókn. - En hérna skaltu heyra lítið erindi sem mér datt í hug:

Lýðum má vera ljóst með sanni
að leynast tveir ólar í einum manni.
Við erum öll svona af guði gjörð,
gersemar, fólk og sauðahjörð:
Heill forseta vorum og fósturjörð!
 

30. Tumaganga með Jóni Baldvin í pólitísku rallý

  

            Ef ég væri Jón Baldvin, sem væri enn stuðningsmaður Samfylkingar, liði mér ekki vel í dag. Ég hefði vart getað bægt frá mér þeirri hugsun að ég hefði sagt eitthvað í Silfri Egils sem ég átti ekki að segja. Það er undarleg herkænskulist að koma fram fyrir alþjóð og byrja á yfirlýsingu þess efnis að maður megi ekki hugsa til þess ógrát­andi að ríkisstjórn Sjálfstæðis­- og Fram­sóknar­manna setjist aftur að völdum eftur þing­kosningar í vor og halda síðan áfram þrumandi ræðu sinni með því að gagnrýna af hörku og tala niðrandi um fólkið og stjórn­málaflokkinn sem maður kveðst fylgja að málum, flokkinn sem hlýtur að gegna mikilvægu hlutverki ef takast á að koma í veg fyrir að maður bresti í grát á nýjan leik í maí.
            Stundum er engu líkara en Jón Baldvin sé með sjálf­skiptingu í talfærum og heila. Hann byrjar í fyrsta gír, hrekkur svo, þegar nægum skaphita er náð, í annan gír, fer svo ósjálfrátt - að því  er virðist - í þriðja gírinn, þar sem orðaval fer að verða bein­skeyttara og setningarnar meitlaðri, skiptir svo yfir í fjórða gír, þegar hann er að komast í virkilegan mælskuham, og þegar nautnin af því að heyra sjálfan sig segja eitthvað mergjað er orðin næstum óviðráðanleg, setur sjálfskiptingin í fimmta gír og Jón Baldvin geysist áfram af þvílíkum mælskunnar eldmóði að maður fer að óttast að hann nái ekki stöðva sjálfan sig, orðfyndnina og hugar­flugið í tæka tíð. Stundum tekst honum það ekki - eða svo þótti mér í gær þegar nafni minn var farinn að impra á því að stofna ný stjórnmálasamtök og nefndi sem hugsanlega liðsmenn ýmsar kunnar Silfurskottur úr spjall­þáttum Egils Helgasonar. Margt af því, sem rann viðstöðulaust af vörum Jóns Baldvins, má til sanns vegar færa og var holl ádrepa fyrir fósturbörn hins gamla og lífsreynda stjórnmálarefs. En ég hefði haldið að góður heimilisfaðir ávítaði afkomendur sína innan veggja heimilisins en tæki þau ekki til bæna í ásýnd alþjóðar. Góður handboltaþjálfari les yfir mönnum sínum í búningsherbergjum en ekki úti á leikvellinum sjálfum. Ég hef ekki ennþá fengið botn í hvað Jóni Baldvini gekk til - nema þá að hann hafi nú fengið þá hugsjón að draga allan mátt úr Samfylkingunni. Ég sem hélt að væru nógu margir aðrir til þess. - Mikil blessuð guðsgjöf er pólitíkin á þessum regnþungu vetrardögum.

     

29. Tumaganga með kosningaloforðum

              Ólíkir eruð þið, Tumi minn, þú og þeir Guðni Ág og Árni Mattur. Þú mátt ekki sjá neitt hvítleitt og fjórfætt með ullaráferð án þess að þeytast af stað með urri og gelti upp skriður og rinda. Þú ert svo illvígur og staðráðinn í að hrekja þessa ullaróværu fram af næsta kletti eða út í aðra ófæru að ég má öskra mig hásan til þess að stöðva þig í útrásinni. Guðni Ág og Árni Mattur mega hins vegar ekki augum líta eina sauð­kind án þess að finna til svo mikils kærleiks með þessari skepnu að þeir geta ekki við sig ráðið og verða að laumast ofan í veski annars fólks til þess að gefa henni 7.500 kr. á ári í fimm ár. Sumir segja að þeir séu á atkvæða­veiðum. Sunnlend­ingar selja sig þá ekki ódýrt, svo mikið er víst. Mér þykja átta miljarðar króna ofurverð fyrir eitt þing­sæti. Dýr myndi þing­heimur allur. Það hefði annars verið ódýrara og einfaldara fyrir ríkisstjórn íhalds og afturhalds að keyra í gegnum þingið frumvarp sem gæfi atkvæði hvers sauðfjárbónda atkvæðavægi sem tæki mið af sauðfjáreign; þannig jafngilti atkvæði sauðfjárbónda, sem hefði 450 fjár á fóðrum, atkvæðum 450 kjósenda að því tilskildu að atkvæðið væri greitt lista Sjálfstæðis­flokks og Fram­sóknarflokks. Guðni Ág og Árni Mattur hefðu þá flogið inn á þing og allir frampartar og kótilettur þessara flokka. En þeir kusu hina leiðina, að skuldsetja hvern einstakling á Íslandi með 53.000 krónum í niðurgreiðslur á kindakjöti næstu fimm árin. Fyrir fjögurra manna fjölskyldu eru það 210.000 krónur. Kindar­leg niðurstaða hjá stjórnmála­mönnum sem hafa svo mikla trú á frjálsum markaði og gildi markaðs­lögmála.
            Það er annars, Tumi minn, ekkert gamanmál að verða vitni að því þessa dagana hvernig ríkisstjórnarflokkarnir ausa nú út tugum miljarða króna í kosninga­loforð. Ráðherrar í öllum ráðuneytum lofa út og suður og jafnvel mörg ár fram í tímann. Þeir standa í röð fyrir framan ríkiskass­ann, hver með sína stólpípu, og eru staðráðnir í að hreinsa út úr fjárhirslum ríkisins hverja einustu krónu sem til er og á eftir að verða til. Mér sýnist þeir ætla ekki að hætta meðferð­inni - fremur en Jónína Ben - fyrr en búið er að skrapa hverja einustu örðu úr hverri einustu smugu. Það mætti svo sannarlega segja um ríkisstjórnar­ráð­herra þessa dagana að þeir ættu peninga eins og skítinn. Það er bara ekki alls kostar rétt af því þeir eiga enga peninga. Það er engin peninga­lykt af kosningaloforðum ráðherranna. Það er af þeim einhver skítalykt.

  

28. Tumaganga með Frjálslyndum og fleiri fýlupokum

 

            Fyrir rétt rúmum hundrað árum tókst mönnum í landsmálapólitík á Íslandi að skipta sér niður í fylkingar með svo flóknum hætti að í sögutímum í skóla tókst manni hreint alls ekki að botna í hvaða skoðanaágreiningur varð til þess að menn röðuðu sér þannig niður í andstæðar liðssveitir. Höfundar kennslu­bóka virtust ekki botna neitt mikið í þessu heldur og afgreiddu málið gjarnan með því að segja að menn hefðu haldið áfram sjálfstæðisbaráttunni og greint nokkuð á um markmið og leiðir en á endanum hafi danska stjórnin boðið Íslend­ingum að.... Það var eiginlega ekki fyrr en á ofanverðri síðustu öld að sagnfræðingar og aðrir rýnendur í íslenskt samfélag um aldamótin 1900 fóru að upplýsa okkur um að í reynd áttu myndun fylkinga og klíkuskiptingin sér rætur fyrst og fremst í valdabaráttu og prívatstyrj­öldum á milli einstakra manna. Eiginlega voru allir sammála um fyrir hverju ætti að berjast, þ.e. sjálfstjórn Ís­lendinga, og blæbrigði við þessa meginstefnu voru mótuð og sett fram í því skyni einvörðungu, að því er virðist, að réttlæta þá stöðu að Jón gat ekki þolað Pál og verið með honum í sama flokki og Páll gat ekki til þess hugsað að Jón, sem hann þoldi ekki heldur,  næði meiri völdum en hann á þingi o.s.frv. Illdeilur og rígur á milli manna og klikkanna, sem þeir voru í forsvari fyrir, áttu þannig sinn þátt í hversu Íslendingum þokaði seint áfram í átt til sjálfstjórnar og full­veldis.
            Þeir sem hafa grúskað eitthvað sér til fróðleiks í mannkynssögu - og þá sérstaklega stjórnmálasögu - verða svo sem ekkert hlessa á að þannig hafi málum verið háttað á Íslandi í lok 19. og í upphafi 20. aldar. Hinn persónulegi þáttur í stjórnmála- og valdabaráttu hefur ævinlega ráðið miklu um atburðarás­ina og stundum meiru en allar stjórnmálakenningar samanlagðar. Og enn er þetta svo. Frjálslyndi flokkurinn varð til vegna þess að einhverjir þoldu ekki ein­hverja aðra og nú hriktir í máttarstoðum þessa litla stjórnmálaflokks vegna þess að einhverjir þola ekki einhverja aðra og þessir einhverjir aðrir þola ekki þessa einhverja sem þola ekki þá. Átökin hjá Frjálslyndum og í öllum öðrum stjórn­mála­flokkum endurspegla þá „grundvallarkenningu", sem ég hef sett fram við minn lærisvein, Tuma, að oftar en ekki eigi stjórnmálaþróun sér upptök í að menn séu annað hvort að komast í feitt eða að menn séu farnir í fýlu hver út í annan. Ýmis­legt er þannin á seyði í kastala Sjálf­stæðisflokksins hjá Inverness. Ólígarkar takast á við upprunateg­undir í Fram­sókn. Samfylking ferðast um í hjólastól, hálflömuð af innri tog­streitu, og þyrfti að komast í nýja afeitrunarfótabaðið sem búið er að kynna svo rækilega í Kastljósi. Þó að enginn komist svo upp með það, þrátt fyrir fýlusvipinn á þing­mönnum flokksins, að fara í fýlu í Vinstri-grænum nema Steingrímur Sigfússon er þess að gæta að Vinstri-grænir urðu til - eins og Frjálslyndir - vegna þess að einhver þoldi ekki einhvern sem þoldi ekki þennan einhvern sem þoldi ekki hann. Við megum líka horfa upp á fallkandí­data í prófkjörum sem fara í fýlu og virðast eiga jafnauðvelt með að skipta um stjórnmálasannfæringu og nærbrækur. Og nú eru aldraðir og öryrkjar farnir í fýlu hverjir út í aðra og að auki innbyrðis hvor fylking; hlýtur það að teljast nýtt Íslandsmet í fýluköstum og stjórnmálaklofningi af þeim sökum að landsmála­samtök, sem ætla að bjóða til alþingiskosn­inga, skuli klofna áður en þau eru stofnuð.
           Það getur skemmt ýmsum að fylgjast með framvindu fýlukastanna og slagsmálum út af völdum, virðingu og valútu, en þetta fjargviðri verður á endanum til bölvunar fyrir kjós­endur og alla landsmenn og gagnast engum nema hugsanlega þeim sem ná yfirhönd í átök­unum. Hinn persónulegi þáttur hefur mikið vægi í stjórnmálum en íslenskir kjósendur eiga heimtingu á í aðdraganda alþingiskosninga að stjórnmálamenn muni eftir því að stjórn­mál eiga líka að snúast um grundvallarstefnu. Baráttumenn eldri borgara og öryrkja mættu muna eftir því líka og brýna fólk til dáða, hvern í sínum stjórnmála­flokki, í stað þess að sólunda atkvæðum fólks sem má ekki við því að þau fari í súginn.